Ένας οδηγός για τα στυλ ανατροφής παιδιών εμπνευσμένος από έναν «πειρατή»

Η ανατροφή παιδιών συχνά παρουσιάζεται με άκαμπτους κανόνες και οδηγίες. Όμως, όπως ένας πειρατής που δεν ακολουθεί αυστηρούς νόμους αλλά λειτουργεί με βάση κατευθυντήριες γραμμές, έτσι και ο γονέας καλείται να είναι ευέλικτος, δημιουργικός και προσαρμοστικός, όχι απόλυτος.

Στην ταινία «Οι Πειρατές της Καραϊβικής», υπάρχει η φράση: «Ο Πειρατικός Κώδικας είναι περισσότερο... κατευθυντήριες γραμμές παρά αυστηροί κανόνες» και με αυτόν τον τρόπο τονίζεται πως και οι γονείς δεν χρειάζεται να εγκλωβίζονται σε ένα μόνο στυλ ανατροφής, αλλά να το βλέπουν σαν κάτι ευέλικτο — ένας «κώδικας» που μπορεί να προσαρμόζεται ανάλογα με την περίσταση, το παιδί, και τη φάση ανάπτυξής του.

Όπως κάθε καλός καπετάνιος, έτσι κι ένας γονιός χρειάζεται μια πυξίδα

Μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο για συμβουλές ανατροφής παιδιών προσφέρει έναν ορυμαγδό πληροφοριών και «καθοδηγητικών χαρτών» που υπόσχονται να σας βοηθήσουν να μεγαλώσετε παιδιά έξυπνα , ευαίσθητα και ανεξάρτητα.

Ποιες τοξικές φράσεις πρέπει να αποφεύγετε να λέτε στο παιδί σας, αν θέλετε να σας ακούει

Στην πραγματικότητα, τέσσερα είναι τα βασικά στυλ ανατροφής που κυριαρχούν:

• Το αυταρχικό-δημοκρατικό (authoritative)
• Το επιτρεπτικό (permissive)
• Το αυταρχικό-καταπιεστικό (authoritarian)
• Το αποστασιοποιημένο (neglectful)

Αυτό που πολλοί γονεϊκοί ιστότοποι όμως δεν αναφέρουν είναι ότι αυτά τα στυλ δεν έχουν σχεδιαστεί για να ακολουθούνται κατά γράμμα και αδιάκοπα. Είναι περισσότερο σαν τον «κώδικα τιμής» στην ταινία «Οι Πειρατές της Καραϊβικής: περισσότερο κατευθυντήριες γραμμές παρά άκαμπτοι κανόνες».

Όταν προκύπτουν δυσκολίες ή απρόβλεπτες καταστάσεις, είναι όχι απλώς εντάξει, αλλά απαραίτητο να μεταβαίνετε από το ένα στυλ στο άλλο, ανάλογα με το τι απαιτεί η στιγμή.

«Οι άνθρωποι σπεύδουν να τοποθετήσουν τον εαυτό τους σε ένα συγκεκριμένο κουτί, σαν να πρέπει οπωσδήποτε να ανήκουν αποκλειστικά σε ένα στυλ», λέει ο κλινικός σύμβουλος Jeffrey Jack, LPCC. «Στην πραγματικότητα, κάθε αλληλεπίδραση με το παιδί σας τοποθετείται κάπου πάνω στο φάσμα αυτών των στυλ».

Όπως κάθε καλός καπετάνιος, έτσι κι ένας γονιός χρειάζεται μια πυξίδα: ένα σημείο αναφοράς για να ενισχύσει τη σχέση του με το παιδί του και να του δώσει τα κατάλληλα εφόδια για να μάθει και να ωριμάσει. Και το πρώτο βήμα είναι να αναρωτηθεί: τι είδους γονιός θέλω να είμαι;

Τι τύπος γονέα είσαι; Τα 4 είδη γονεϊκού τύπου και τι σημαίνει το καθένα

«Οι γονείς πρέπει να σκεφτούν ποιος είναι ο ρόλος τους», λέει ο Jack. «Για κάποιους, είναι να προστατέψουν το παιδί από τις δυσκολίες της ζωής. Άλλοι θέλουν να διασφαλίσουν την ακαδημαϊκή ή οικονομική του επιτυχία. Και άλλοι θέλουν απλώς να μεγαλώσουν έναν έντιμο, ηθικό άνθρωπο που θα σέβεται τους άλλους. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι θέλουν και τα τρία».

Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά κάθε στυλ ανατροφής:

1. Το αυταρχικό-δημοκρατικό στυλ (authoritative)

Αυτός ο τρόπος συνδυάζει την αυστηρότητα στους κανόνες με υψηλά επίπεδα στοργής και ενθάρρυνσης.

«Θέλουμε οι γονείς, στο μέτρο του δυνατού, να στοχεύουν σε αυτό το στυλ», εξηγεί ο Jack. «Έχει δομή, αλλά και θετικό συναίσθημα».

Έρευνες έχουν δείξει ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση σχετίζεται με υψηλότερη αυτοεκτίμηση, καλύτερες σχολικές επιδόσεις και κοινωνική ευελιξία.

Ας υποθέσουμε ότι το παιδί σας έχει καθορισμένη ώρα ύπνου στις 8 μ.μ., αλλά έρχεται και σας λέει: «Έχω ένα σημαντικό διαγώνισμα αύριο. Μπορώ να διαβάσω μία ώρα παραπάνω;».

Ο αυταρχικός-δημοκρατικός γονιός δεν θα πει αυτόματα «ναι» ή «όχι». Θα συζητήσει.

«Αυτό ακριβώς είναι το σημαντικό», σημειώνει ο Jack. «Η διαπραγμάτευση είναι μέρος της ζωής — και καλό είναι να το μάθουν από το σπίτι».

Παράδειγμα πιο σύνθετο: το παιδί σας εμπλέκεται σε καβγά στο σχολείο, υπερασπιζόμενο τον εαυτό του από εκφοβισμό, και τιμωρείται με αποβολή.

Ένας αυταρχικός-δημοκρατικός γονιός δεν θα δικαιολογήσει τη βία, αλλά θα ακούσει το παιδί, θα αναγνωρίσει τη δυσκολία της κατάστασης και θα συζητήσει για το πώς να αντιδρά διαφορετικά την επόμενη φορά.

Η αυταρχική ανατροφή είναι ο καλύτερος τρόπος για να μεγαλώσετε τα παιδιά, σύμφωνα με τους ειδικούς

«Το κλειδί είναι να βοηθήσουμε το παιδί να κατανοήσει τα όρια και να ενδυναμωθεί συναισθηματικά», λέει ο Jack. «Έτσι καλλιεργούμε την αυτορρύθμιση και την ενσυναίσθηση — βάσεις για το λεγόμενο ‘gentle parenting’».

Ουσιαστικά, οι γονείς με αυτό το στυλ μπορούν να δανειστούν στοιχεία από τα άλλα τρία, αλλά ξέρουν πότε και γιατί το κάνουν.

2. Το επιτρεπτικό στυλ (permissive)

Το επιτρεπτικό στυλ χαρακτηρίζεται από πολλή στοργή και λιγότερους κανόνες.

«Όταν ο γονιός είναι διαρκώς επιτρεπτικός, το παιδί γίνεται καπετάνιος του πλοίου και ο γονιός ο... ύπαρχος», λέει ο Jack με χιούμορ. «Αλλά μπορεί να είναι χρήσιμο να αφήνεις το παιδί να πάρει λίγο το τιμόνι, ιδίως όταν θέλεις να ενισχύσεις τη σχέση σας».

Παράδειγμα: είστε διακοπές και το παιδί ζητά να κοιμηθεί πιο αργά. Ο αυταρχικός-δημοκρατικός γονιός ίσως επιλέξει να γίνει πιο επιτρεπτικός για χάρη της οικογενειακής σύνδεσης.

Άλλο παράδειγμα: το παιδί εμπλέκεται σε καβγά στο σχολείο. Αντί να το τιμωρήσετε αυστηρά, αναγνωρίζετε την ανάγκη του για υποστήριξη και το καθοδηγείτε συναισθηματικά.

Προσοχή όμως: η υπερβολική επιείκεια μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολία κατανόησης ορίων, αδυναμία αυτονομίας και υπερεξάρτηση από ενήλικες.

Μελέτη του 2016 σε 524 φοιτητές έδειξε ότι όσοι μεγάλωσαν με επιτρεπτικούς γονείς είχαν υψηλότερα επίπεδα άγχους και χειρότερη ψυχική υγεία. Άλλη έρευνα συνέδεσε το επιτρεπτικό στυλ με αυξημένο ναρκισσισμό.

«Το επιτρεπτικό στυλ έχει θέση όταν στόχος είναι η συναισθηματική υποστήριξη ή η ενδυνάμωση της σχέσης», τονίζει ο Jack.

Συνειδητή διαπαιδαγώγηση και άλλα στυλ γονεϊκής ανατροφής

3. Το αυταρχικό-καταπιεστικό στυλ (authoritarian)

Το αντίθετο του επιτρεπτικού: αυστηροί κανόνες, ελάχιστη στοργή.

Εδώ ο γονιός δεν δίνει περιθώριο: εκείνος αποφασίζει και το παιδί ακολουθεί.

Έρευνα του 2016 έδειξε ότι έφηβοι σε τέτοια περιβάλλοντα ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης. Το 2017, άλλη μελέτη σύνδεσε την αυταρχικότητα με επιθετικές τακτικές, όπως φωνές ή σωματική τιμωρία.

Αν και προβληματικό ως σταθερό μοντέλο, το αυταρχικό στυλ έχει τη θέση του σε ακραίες περιστάσεις — όταν το παιδί κινδυνεύει σοβαρά.

Αν, για παράδειγμα, το παιδί τρέχει προς έναν πολυσύχναστο δρόμο, η συζήτηση δεν είναι επιλογή. Εκεί απαιτείται άμεση, αυστηρή παρέμβαση.

«Είναι στιγμές που πρέπει το παιδί να υπακούσει άμεσα, χωρίς αντιρρήσεις — για την ασφάλειά του», σημειώνει ο Jack.

Ωστόσο, η συχνή χρήση αυτού του στυλ δημιουργεί μιμητικά πρότυπα: τα παιδιά που μεγαλώνουν έτσι, μπορεί να υιοθετήσουν βίαιες ή καταπιεστικές συμπεριφορές.

Προστατεύεις ή «πνίγεις» το παιδί σου; Η αλήθεια που κανείς δεν θέλει να ακούσει

4. Το αποστασιοποιημένο στυλ (neglectful)

Ονομάζεται επίσης «αποστασιοποιημένο» ή «δυσλειτουργικό» και συνοδεύεται από παρεξηγήσεις.

Βασικά του χαρακτηριστικά: ελάχιστη στοργή, ανύπαρκτοι κανόνες, απουσία γονεϊκής εμπλοκής.

Μελέτες δείχνουν ότι η χρόνια αμέλεια αυξάνει τον κίνδυνο για διαταραχές προσωπικότητας, εξωτερικευμένα προβλήματα συμπεριφοράς και δυσκολία στην ανάληψη ευθυνών.

Ωστόσο, κάποιες δόσεις «αποστασιοποίησης» μπορεί να είναι χρήσιμες σε κατάλληλες ηλικίες. Για παράδειγμα, το να μην διορθώσετε το παιδί σας σε έναν διαγωνισμό ορθογραφίας ή να το αφήσετε να πατήσει σε μια λακκούβα φορώντας πάνινα παπούτσια είναι μαθήματα με φυσικές συνέπειες.

Η ανεξαρτησία πρέπει να καλλιεργείται σταδιακά, με υποστήριξη. Όπως λέει ο Jack:

«Αν θέλουμε ένα παιδί 12 ετών να φτιάχνει το φαγητό του, δεν ξεκινάμε από ένα μπελαλίδικο γεύμα — του δίνουμε μακαρόνια με οδηγίες τριών βημάτων. Αυτό είναι κατάλληλο για την ηλικία του».

Πώς το «lazy parenting» ενθαρρύνει την ανεξαρτησία του παιδιού

Και υπενθυμίζει:

«Οι εργαζόμενοι γονείς δεν είναι κακοί γονείς. Δεν μετρά ο χρόνος, αλλά η ποιότητα αυτού του χρόνου».

Tips για εργαζόμενους γονείς

Όλοι στο «κατάστρωμα»

Η ανατροφή μοιάζει με ταξίδι στη φουρτουνιασμένη θάλασσα: απρόβλεπτο, αλλά συναρπαστικό.

Το σημαντικότερο που μπορείτε να κάνετε είναι να παραμένετε ευέλικτοι, παρόντες και ειλικρινείς απέναντι στα παιδιά σας.

Να κρατάτε σταθερά το τιμόνι, αλλά να ρίχνετε και άγκυρα όταν χρειάζεται, για να ακούσετε τις ανάγκες τους, να τα βοηθήσετε να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους και να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους.

Η ανατροφή δεν είναι πάντα εύκολη — αλλά είναι μια από τις μεγαλύτερες περιπέτειες της ζωής.

Αρκεί να ρωτάτε, ξανά και ξανά:

Τι είδους γονιός θέλω να είμαι αυτή τη στιγμή;

«Το στυλ ανατροφής σας εξαρτάται από τη συνείδησή σας», καταλήγει ο Jack. «Από τις ανάγκες του παιδιού, από τη στιγμή, από την περίσταση. Κάποιες φορές πρέπει απλώς να εμπιστευτείτε την κρίση σας — και να τολμήσετε».

^{Πηγή: Το άρθρο βασίζεται σε ιατρικές πληροφορίες από την Cleveland Clinic,.}