Διατροφή και γονιμότητα: Φθινοπωρινά τρόφιμα που ενισχύουν τις πιθανότητες σύλληψης

Η γονιμοποίηση προϋποθέτει την παραγωγή ωαρίων από τις ωοθήκες. Τα ωάρια απελευθερώνονται με την ωοθυλακιορρηξία.

Το ποσοστό των ζευγαριών, που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπογονιμότητας, το οποίο συνδέεται με προβλήματα παραγωγής ωαρίων από τις ωοθήκες (ανεπάρκεια των ωοθηκών), κυμαίνεται ανάλογα με τη μελέτη μεταξύ του 18% και του 30%.

Στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου του Harvard (Harvard School of Public Health) εκπονήθηκε μελέτη, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν το 2007. Στα πλαίσια τη μελέτης αυτής καταγράφηκαν οι διατροφικές συνήθειες 17.544 γυναικών, που δεν ανέφεραν ιστορικό υπογονιμότητας και προσπαθούσαν να τεκνοποιήσουν. Η μελέτη διήρκεσε 8 χρόνια και εξήχθησαν χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με την επιρροή των διατροφικών συνηθειών στην ανεπάρκεια των ωοθηκών. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το πόρισμα της μελέτης αυτής, γυναίκες, που παρουσιάζουν διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας, είναι δυνατόν να επωφεληθούν από την τήρηση αρχών σωστής διατροφής, μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης δυσκολιών της σύλληψης ακόμα και κατά 80% (Chavarro και συνεργάτες, 2007).

10 τροφές που βελτιώνουν την ποιότητα των ωαρίων

Ας δούμε ποιες είναι οι αρχές της σωστής διατροφής, όπως αυτές καταγράφηκαν από τη συγκεκριμένη μελέτη.

1. Αποφεύγετε την κατανάλωση επεξεργασμένων υδατανθράκων
2. Καταναλώνετε μη επεξεργασμένους υδατάνθρακες (π.χ. δημητριακά ολικής άλεσης)
3. Αποφεύγετε την κατανάλωση κορεσμένων λιπών (π.χ. τηγανιτά ή επεξεργασμένα τρόφιμα)
4. Αποφεύγετε την κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών με μειωμένα λιπαρά
5. Μετριάστε την κατανάλωση οινοπνευματωδών
6. Προσοχή στο σωματικό βάρος! (και το υπερβολικά χαμηλό, όπως και το υπερβολικά υψηλό σωματικό βάρος έχουν αρνητική επιρροή στη γονιμότητα της γυναίκας)
7. Λαμβάνετε φολικό (ή φυλλικό) οξύ

Ποια δίαιτα είναι η καταλληλότερη για να με βοηθήσει να συλλάβω;

Από τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία φαίνεται, πως η Μεσογειακή διατροφή έχει θετική επιρροή στη γονιμότητα, εν αντιθέσει προς τη «Δυτικού» τύπου διατροφή (Cristodoro και συνεργάτες, 2024).

Η Μεσογειακή διατροφή είναι αυτή, που βασίζεται στην παραδοσιακή διατροφή των χωρών γύρω από τη Μεσόγειο θάλασσα, όπως είναι η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία (Davis και συνεργάτες, 2015). Ο όρος «Μεσογειακή διατροφή» διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1960 από τον Ancel Keys στα πλαίσια επιδημιολογικής μελέτης, δια της οποίας διαπιστώθηκε, ότι οι πληθυσμοί αυτών των χωρών έχουν χαμηλότερα ποσοστά καρδιαγγειακών παθήσεων και καρκίνου (Keys και συνεργάτες, 1986). Η Μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται από την καθημερινή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, οσπρίων, δημητριακών ολικής άλεσης και ελαιολάδου (ειδικά αγνού παρθένου ελαιολάδου) (Rosato και συνεργάτες, 2019). Ταυτόχρονα, μετριασμένη είναι η κατανάλωση γαλακτοκομικών, ψαριών, πουλερικών και κρασιού, ενώ η κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος είναι περιορισμένη, όπως περιορισμένη είναι και η κατανάλωση γλυκών ) (Rosato και συνεργάτες, 2019).

Ιδιαίτερο είναι το ενδιαφέρον των επιστημόνων πάνω στην επιρροή της Μεσογειακής διατροφής επί της γονιμότητας. Σε ό,τι αφορά τη γυναικεία γονιμότητα, εκ των στοιχείων διαφόρων μελετών έχει καταδειχθεί, πως οι γυναίκες, που ακολουθούν τη Μεσογειακή διατροφή και υποβάλλονται σε θεραπείες υποβοηθουμένης αναπαραγωγής, έχουν υψηλότερες πιθανότητες να επιτύχουν κύηση, αλλά και τη γέννηση νεογνού (Gaskins και συνεργάτες, 2019; Sun και συνεργάτες, 2019). Έχει εξάλλου παρατηρηθεί, πως η διατροφή του τύπου αυτού σχετίζεται με αυξημένη πρόσληψη φυλλικού οξέος και βιταμίνης B6, με αποτέλεσμα την αύξηση των πιθανοτήτων επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης (Vujkovic και συνεργάτες, 2010).

6 top τροφές που θα σε βοηθήσουν να μείνεις έγκυος

Όμως ακόμα και ζευγάρια, που προσπαθούν να τεκνοποιήσουν με τον «φυσικό» τρόπο ωφελούνται από τη Μεσογειακή Διατροφή, καθότι μειώνεται το διάστημα μέχρι να επιτύχουν κύηση (Toledo και συνεργάτες, 2011).

Η Μεσογειακή διατροφή είναι επωφελής και για τη γονιμότητα του άνδρα, αφού συνδέεται με καλύτερες παραμέτρους του σπέρματος, όπως αυτές καταγράφονται με το σπερμοδιάγραμμα (Cao και συνεργάτες, 2022; Montano και συνεργάτες, 2022; Petre και συνεργάτες, 2023).

Σε κάθε περίπτωση, η αντιμετώπιση της υπογονιμότητας προϋποθέτει την απώλεια βάρους, αν είστε υπέρβαρη ή παχύσαρκη!

Η παχυσαρκία έχει συσχετισθεί τόσο με την υπογονιμότητα της γυναίκας, όσο και με την υπογονιμότητα του ζευγαριού.

Ένα βασικό εργαλείο μέτρησης, που χρησιμοποιείται στη διάγνωση της παχυσαρκίας είναι ο Δείκτης Μάζας/ Σώματος (Body Mass Index/ BMI). Ο δείκτης αυτός υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος σε κιλά με το ύψος σε μέτρα υψωμένο στο τετράγωνο, οπότε η μονάδα του BMI είναι τα Kg/m^2. Ανάλογα με τη μέτρηση αυτή ο καθένας κατατάσσεται στις παρακάτω κατηγορίες (Panuganti και συνεργάτες, 2023):

• Λιποβαρής: BMI μικρότερος των 18,5 Kg/m^2
• Φυσιολογικό βάρος (Νορμοβαρής): BMI μεταξύ των 18,5Kg/m^2 και των 24,9Kg/m^2
• Υπέρβαρος: BMI μεταξύ των 25 Kg/m^2 και των 29,9 Kg/m^2
• Παχύσαρκος (τάξης 1): BMI μεταξύ των 30 Kg/m^2 και των 34,9 Kg/m^2
• Παχύσαρκος (τάξης 2): BMI μεταξύ των 35 Kg/m^2 και των 39,9 Kg/m^2
• Παχύσαρκος (τάξης 3): BMI μεγαλύτερος των 40 Kg/m^2

Σε μελέτη του 2006 (Kapantais και συνεργάτες, 2006), στα πλαίσια της οποίας ελήφθησαν υπόψη στοιχεία από το ιστορικό 17,341 ανδρών και γυναικών, που κατοικούσαν στην Ελλάδα και είχαν ηλικία μεταξύ των 20 και των 70 ετών, υπολογίστηκε, πως ο μέσος BMI ανήρχετο στα 26,5 (27,3 Kg/m^2 για τους άνδρες και 25,7 Kg/m^2 για τις γυναίκες). Το δε ποσοστό του πληθυσμού, που παρουσίαζε παχυσαρκία έφθανε το 22,5% (26% για τους άνδρες και 25,7% για τις γυναίκες), ενώ υπέρβαρο ήταν το 35,2% του πληθυσμού (41,1% των ανδρών και 29,9% των γυναικών). Τα δε ποσοστά παχυσαρκίας παρέμεναν περίπου σταθερά ανεξάρτητα από την ηλικία, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά μεταξύ των γυναικών παρουσίαζαν αυξητική τάση με την ηλικία.

10 τροφές που ενισχύουν τη γονιμότητα του ζευγαριού, σύμφωνα με διατροφολόγο

Σε γενικές γραμμές θεωρούμε, πως η εκδήλωση της παχυσαρκίας συνδέεται με την «ανισορροπία» μεταξύ της προσλαμβανόμενης από την τροφή ενέργειας και της καταναλισκόμενης ενέργειας για την κάλυψη των σωματικών αναγκών. Η παχυσαρκία είναι μία πολυπαραγοντική νόσος και η ανάλυση των αιτίων της, που κατά περίπτωσιν είναι γενετικά, πολιτισμικά και κοινωνικά, κείται πέραν του σκοπού στου παρόντος πονήματος. Άλλα αίτια της παχυσαρκίας περιλαμβάνουν τη μειωμένη σωματική δραστηριότητα, τις διαταραχές ύπνου, ενδοκρινικές διαταραχές, λήψη κάποιων τύπων φαρμακευτικής αγωγής, αλλά και την κατανάλωση τροφίμων, που έχουν υποστεί έντονη επεξεργασία και χαρακτηρίζονται από την εξαιρετικά υψηλή περιεκτικότητά τους σε υδατάνθρακες (Panuganti και συνεργάτες, 2023).

Πώς μπορώ να χάσω βάρος;

Δεν υπάρχει μέθοδος απώλειας βάρους, η οποία δεν περιλαμβάνει κάποιου είδους «παρέμβαση» στον τρόπο διατροφής του ενδιαφερομένου (Freire, 2020; Kim, 2021). Είναι σημαντικό επομένως να μεταβληθεί η «διατροφική συμπεριφορά» του ατόμου, που ζητά να χάσει βάρος.

Από την ανάγνωση της διεθνούς ιατρικής βιβλιογραφίας προκύπτει, πως η υποβολή σε Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία (ονομάζεται και «Κλινική Ύπνωση») των παχύσαρκων ατόμων οδηγεί σε βελτίωση των διατροφικών συνηθειών (Roslim και συνεργάτες, 2020; Delestre και συνεργάτες, 2022)και απώλεια βάρους (Erşan & Erşan, 2020; Roslim και συνεργάτες, 2022). Στα πλαίσια της κλινικής ύπνωσης συχνά το άτομο κατευθύνεται από τον υπνοθεραπευτή στην «διανοητική δοκιμή/ πρόβα» (cognitive rehearsal), στα πλαίσια της οποίας οδηγείται να «φαντασθεί» τον εαυτό του να καταναλώνει τροφές χαμηλής θερμιδικής αξίας (Comșa και συνεργάτες, 2022). Επίσης, όπως η διαφήμιση χρησιμοποιεί τη «νοερή εικόνα», προκειμένου να «οδηγήσει» το άτομο στην αλόγιστη κατανάλωση τροφής, η ίδια τεχνική χρησιμοποιείται και στα πλαίσια της κλινικής ύπνωσης, μόνο που στην περίπτωση αυτή η «κατευθυνόμενη» από το θεραπευτή «νοερή εικόνα» οδηγεί το άτομο στην κατάκτηση του έλλογου ελέγχου της όρεξής του και της διατροφής του (Giacobbi και συνεργάτες, 2018).

Πώς μπορώ να βελτιώσω τη γονιμότητα με τη διατροφή;

Πολλοί είναι οι θεραπευόμενοι, οι οποίοι θέλουν να χάσουν βάρος και φοβούνται – όχι τελείως άδικα – ότι η στέρηση της τροφής στα πλαίσια της δίαιτας, που θα χρειαστεί να ακολουθήσουν, θα προκαλέσει ακόμα πιο έντονη επιθυμία για φαγητό, η οποία ενδεχομένως να καταστεί και «ακατανίκητη». Στα πλαίσια της κλινικής ύπνωσης όμως γίνεται κατανοητό, πως ναι μεν η μειωμένη πρόσληψη τροφής στα πλαίσια της διαδικασίας απώλειας βάρους σχετίζεται με αύξηση της έντασης της επιθυμίας για κατανάλωση τροφής (αύξηση της «λιγούρας» δηλαδή), αλλά σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα ο περιορισμός στην πρόσληψη τροφής στην πραγματικότητα οδηγεί σε μείωση της έντασης της επιθυμίας για κατανάλωση τροφής μειώνοντας τις «λιγούρες» (Meule, 2020).

Ενδιαφέρον δε παρουσιάζει και μελέτη, οι συντάκτες της οποίας διετύπωσαν την υπόθεση, πως δια της κλινικής ύπνωσης επιτυγχάνεται έλεγχος της όρεξης δια της μεταβολής των ορμονών και των πρωτεϊνών, που ρυθμίζουν την όρεξη (Cioffi και συνεργάτες, 2020).

Τι είναι η κλινική ύπνωση;

Ο πλήρης τίτλος της εν λόγω μεθόδου είναι «Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία». Κατ’ ουσίαν σε αυτή «συνδυάζεται» η ύπνωση με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας, το οποίο εστιάζει στον τρόπο, που οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός εκάστου επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας αποσκοπεί στην απόκτηση εκ μέρους του θεραπευομένου δεξιοτήτων, χάρη στις οποίες αυτός θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με τρόπο λειτουργικό διάφορες καταστάσεις, που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως προβληματικές. Εν ολίγοις, δια της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας εξετάζονται οι γνωσίες («ο τρόπος σκέψης») και οι συμπεριφορές («ο τρόπος δράσης») και αξιολογείται το κατά πόσον αυτές βοηθούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής. Εν τέλει διερευνάται το ενδεχόμενο δυνατότητας εκτέλεσης τροποποιήσεων των γνωσιών και των συμπεριφορών, προκειμένου να καταστούν χρηστικές, αποτελεσματικές και λειτουργικές (Chand και συνεργάτες, 2023).

7 τροφές που ενισχύουν τα επίπεδα γονιμότητας

Στα πλαίσια της «Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας» η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία συνδυάζεται με την Κλινική Ύπνωση. Ο όρος Κλινική Ύπνωση θεωρείται πρακτικά ταυτόσημος με τον όρο Υπνοθεραπεία (Geagea και συνεργάτες, 2024). Ως ύπνωση ορίζεται μία κατάσταση, στην οποία το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση (είναι ξύπνιο) και εν πλήρει συνειδήσει (έχει αντίληψη της κατάστασης), ενώ η προσοχή του έχει αποσπασθεί από το άμεσο περιβάλλον και έχει εστιασθεί σε «εσωτερικές εμπειρίες», όπως συναισθήματα, γνωσίες ή εικόνες (Heap, 2012).

Η ύπνωση «εισάγει» το άτομο σε μία κατάσταση «τροποποιημένης συνειδητότητας», η οποία αποτελεί τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε τέτοια κατάσταση το άτομο εισέρχεται, όταν – για παράδειγμα – «ξεχνιέται» διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, οδηγεί ακολουθώντας μία γνωστή διαδρομή, προσεύχεται, διαλογίζεται ή όταν εμπλέκεται σε μία μονότονη ή δημιουργική δραστηριότητα (Williamson, 2019).

Όσο ο θεραπευόμενος είναι σε κατάσταση ύπνωσης, καθίσταται ανοικτός και δεκτικός στην υποβολή από το θεραπευτή. Δια της υποβολής ο θεραπευτής περιγράφει λεκτικά «μηνύματα» ή εικόνες, οι οποίες κατατείνουν («οδηγούν») σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως είναι η ανακούφιση από την ψυχική πίεση και το άγχος ή τον πόνο (Williamson, 2019).

Η ύπνωση εξάλλου έχει περιγραφεί ως μία «συμφωνία» μεταξύ υπνοθεραπευτή και θεραπευομένου, προκειμένου ο δεύτερος να υποβληθεί σε μία ψυχοθεραπευτική τεχνική, στα πλαίσια της οποίας θα χρησιμοποιηθεί η υποβολή προκειμένου να επιτευχθούν μεταβολές στην αίσθηση, αντίληψη, γνωσία, συναισθηματική κατάσταση, διάθεση ή συμπεριφορά (Montgomery και συνεργάτες, 2002). Είναι επομένως σημαντικό να γίνει κατανοητό, πως οι όποιες αλλαγές επιτυγχάνονται δια της ύπνωσης προϋποθέτουν τη σύμφωνη γνώμη και ευθαρσώς διατυπωμένη συγκατάθεση του θεραπευομένου.

Δέκα υπερτροφές που ενισχύουν τη γονιμότητα

Ποιοι ασκούν τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία;

Σύμφωνα και με τις οδηγίες τόσο της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service/ NHS), όσο και του Βασιλικού Κολλεγίου των Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) (αμφότεροι είναι θεσμικοί φορείς του χώρου της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο), υπνοθεραπεία ασκούν επαγγελματίες υγείας, όπως είναι οι ιατροί, οι οποίοι έχουν λάβει τη σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση, ενώ – ιδανικά – είναι και μέλη διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με την υπνοθεραπεία.

Δείτε στο παρακάτω video, πώς η κλινική υπνοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει και εσάς να χάσετε βάρος!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Cao LL, Chang JJ, Wang SJ, Li YH, Yuan MY, Wang GF, Su PY. The effect of healthy dietary patterns on male semen quality: a systematic review and meta-analysis. Asian J Androl. 2022 Sep-Oct;24(5):549-557. doi: 10.4103/aja202252. PMID: 35915543; PMCID: PMC9491032.}

^{Chand SP, Kuckel DP, Huecker MR. Cognitive Behavior Therapy. [Updated 2023 May 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470241/}

^{Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, Willett WC. Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility. Obstet Gynecol. 2007 Nov;110(5):1050-8. doi: 10.1097/01.AOG.0000287293.25465.e1. PMID: 17978119.}

^{Cioffi I, Gambino R, Rosato R, Properzi B, Regaldo G, Ponzo V, Pellegrini M, Contaldo F, Pasanisi F, Ghigo E, Bo S. Acute assessment of subjective appetite and implicated hormones after a hypnosis-induced hallucinated meal: a randomized cross-over pilot trial. Rev Endocr Metab Disord. 2020 Sep;21(3):411-420. doi: 10.1007/s11154-020-09559-4. PMID: 32418064.}

^{Comșa LT, David OA, David DO. Eating Behavior-Choice or Reconstruction of Past Experience? A Randomized Clinical Trial of Changing Eating Intentions of Healthy Adults Through Hypnotic Suggestions. Behav Ther. 2022 Mar;53(2):323-333. doi: 10.1016/j.beth.2021.09.005. Epub 2021 Oct 9. PMID: 35227407.}

^{Cristodoro M, Zambella E, Fietta I, Inversetti A, Di Simone N. Dietary Patterns and Fertility. Biology (Basel). 2024 Feb 19;13(2):131. doi: 10.3390/biology13020131. PMID: 38392349; PMCID: PMC10886842.}

^{Davis C, Bryan J, Hodgson J, Murphy K. Definition of the Mediterranean Diet; a Literature Review. Nutrients. 2015 Nov 5;7(11):9139-53. doi: 10.3390/nu7115459. PMID: 26556369; PMCID: PMC4663587.}

^{Delestre F, Lehéricey G, Estellat C, Diallo MH, Hansel B, Giral P. Hypnosis reduces food impulsivity in patients with obesity and high levels of disinhibition: HYPNODIET randomized controlled clinical trial. Am J Clin Nutr. 2022 Jun 7;115(6):1637-1645. doi: 10.1093/ajcn/nqac046. Erratum in: Am J Clin Nutr. 2022 Oct 6;116(4):1187. doi: 10.1093/ajcn/nqac226. PMID: 35170724.}

^{Erşan S, Erşan EE. Effects of Hypnotherapy on Weight Loss and thus on Serum Leptin, Adiponectin, and Irisin Levels in Obese Patients. J Altern Complement Med. 2020 Nov;26(11):1047-1054. doi: 10.1089/acm.2020.0104. Epub 2020 Jul 21. PMID: 32716207.}

^{Freire R. Scientific evidence of diets for weight loss: Different macronutrient composition, intermittent fasting, and popular diets. Nutrition. 2020 Jan;69:110549. doi: 10.1016/j.nut.2019.07.001. Epub 2019 Jul 4. PMID: 31525701.}

^{Gaskins AJ, Nassan FL, Chiu YH, Arvizu M, Williams PL, Keller MG, Souter I, Hauser R, Chavarro JE; EARTH Study Team. Dietary patterns and outcomes of assisted reproduction. Am J Obstet Gynecol. 2019 Jun;220(6):567.e1-567.e18. doi: 10.1016/j.ajog.2019.02.004. Epub 2019 Feb 8. PMID: 30742825; PMCID: PMC6545142.}

^{Geagea D, Ogez D, Kimble R, Tyack Z. Redefining hypnosis: A narrative review of theories to move towards an integrative model. Complement Ther Clin Pract. 2024 Feb;54:101826. doi: 10.1016/j.ctcp.2023.101826. Epub 2023 Dec 30. PMID: 38199053.}

^{Giacobbi P Jr, Long D, Nolan R, Shawley S, Johnson K, Misra R. Guided imagery targeting exercise, food cravings, and stress: a multi-modal randomized feasibility trial. J Behav Med. 2018 Feb;41(1):87-98. doi: 10.1007/s10865-017-9876-5. Epub 2017 Aug 1. PMID: 28766183; PMCID: PMC7147977.}

^{Heap, M. (2012). Hypnotherapy: A Handbook: A handbook. McGraw-Hill Education (UK).}

^{Kapantais E, Tzotzas T, Ioannidis I, Mortoglou A, Bakatselos S, Kaklamanou M, Lanaras L, Kaklamanos I. First national epidemiological survey on the prevalence of obesity and abdominal fat distribution in Greek adults. Ann Nutr Metab. 2006;50(4):330-8. doi: 10.1159/000094296. Epub 2006 Jul 3. PMID: 16825761.}

^{Keys A, Menotti A, Karvonen MJ, Aravanis C, Blackburn H, Buzina R, Djordjevic BS, Dontas AS, Fidanza F, Keys MH, et al. The diet and 15-year death rate in the seven countries study. Am J Epidemiol. 1986 Dec;124(6):903-15. doi: 10.1093/oxfordjournals.aje.a114480. PMID: 3776973.}

^{Kim JY. Optimal Diet Strategies for Weight Loss and Weight Loss Maintenance. J Obes Metab Syndr. 2021 Mar 30;30(1):20-31. doi: 10.7570/jomes20065. PMID: 33107442; PMCID: PMC8017325.}

^{Meule A. The Psychology of Food Cravings: the Role of Food Deprivation. Curr Nutr Rep. 2020 Sep;9(3):251-257. doi: 10.1007/s13668-020-00326-0. PMID: 32578025; PMCID: PMC7399671.}

^{Montano L, Ceretti E, Donato F, Bergamo P, Zani C, Viola GCV, Notari T, Pappalardo S, Zani D, Ubaldi S, Bollati V, Consales C, Leter G, Trifuoggi M, Amoresano A, Lorenzetti S; FASt study group. Effects of a Lifestyle Change Intervention on Semen Quality in Healthy Young Men Living in Highly Polluted Areas in Italy: The FASt Randomized Controlled Trial. Eur Urol Focus. 2022 Jan;8(1):351-359. doi: 10.1016/j.euf.2021.01.017. Epub 2021 Feb 10. PMID: 33579652.}

^{Montgomery GH, Weltz CR, Seltz M, Bovbjerg DH. Brief presurgery hypnosis reduces distress and pain in excisional breast biopsy patients. Int J Clin Exp Hypn. 2002 Jan;50(1):17-32. doi: 10.1080/00207140208410088. PMID: 11778705.}

^{Panuganti KK, Nguyen M, Kshirsagar RK. Obesity. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459357/}

^{Petre GC, Francini-Pesenti F, Di Nisio A, De Toni L, Grande G, Mingardi A, Cusmano A, Spinella P, Ferlin A, Garolla A. Observational Cross-Sectional Study on Mediterranean Diet and Sperm Parameters. Nutrients. 2023 Dec 1;15(23):4989. doi: 10.3390/nu15234989. PMID: 38068847; PMCID: PMC10707842.}

^{Rosato V, Temple NJ, La Vecchia C, Castellan G, Tavani A, Guercio V. Mediterranean diet and cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis of observational studies. Eur J Nutr. 2019 Feb;58(1):173-191. doi: 10.1007/s00394-017-1582-0. Epub 2017 Nov 25. PMID: 29177567.}

^{Roslim NA, Ahmad A, Mansor M, Aung MMT, Hamzah F, Hassan H, Lua PL. Hypnotherapy for overweight and obese patients: A narrative review. J Integr Med. 2021 Jan;19(1):1-5. doi: 10.1016/j.joim.2020.10.006. Epub 2020 Oct 22. PMID: 33162374.}

^{Roslim NA, Ahmad A, Mansor M, Aung MMT, Hamzah F, Shahril MR, Lua PL. Does hypnosis result in greater weight loss compared to conventional approach? Am J Clin Hypn. 2022 Oct;65(2):99-109. doi: 10.1080/00029157.2021.2010642. Epub 2022 Feb 2. PMID: 35108492.}

^{Sun H, Lin Y, Lin D, Zou C, Zou X, Fu L, Meng F, Qian W. Mediterranean diet improves embryo yield in IVF: a prospective cohort study. Reprod Biol Endocrinol. 2019 Sep 2;17(1):73. doi: 10.1186/s12958-019-0520-9. PMID: 31477128; PMCID: PMC6720942.}

^{Toledo E, Lopez-del Burgo C, Ruiz-Zambrana A, Donazar M, Navarro-Blasco I, Martínez-González MA, de Irala J. Dietary patterns and difficulty conceiving: a nested case-control study. Fertil Steril. 2011 Nov;96(5):1149-53. doi: 10.1016/j.fertnstert.2011.08.034. Epub 2011 Sep 22. PMID: 21943725.}

^{Vujkovic M, de Vries JH, Lindemans J, Macklon NS, van der Spek PJ, Steegers EA, Steegers-Theunissen RP. The preconception Mediterranean dietary pattern in couples undergoing in vitro fertilization/intracytoplasmic sperm injection treatment increases the chance of pregnancy. Fertil Steril. 2010 Nov;94(6):2096-101. doi: 10.1016/j.fertnstert.2009.12.079. Epub 2010 Mar 1. PMID: 20189169.}

^{Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.}