Πότε τα μωρά αποκτούν συνείδηση;

Η απάντηση στο ερώτημα πότε εμφανίζεται η συνείδηση στα βρέφη, συνδέεται στενά με το μυστήριο του τι ακριβώς είναι η συνείδηση και πώς μπορεί να μετρηθεί.

Ο Jeffrey Lawson γεννήθηκε πρόωρα τον Φεβρουάριο του 1985 και υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς χωρίς αναισθησία, ενώ ήταν ξύπνιος αλλά ακινητοποιημένος με μυοχαλαρωτικό φάρμακο. Πέθανε πέντε εβδομάδες αργότερα. Εκείνη την εποχή, οι γιατροί υποστήριζαν πως τα πρόωρα βρέφη δεν ένιωθαν πόνο. Μέχρι τη δεκαετία του 1980, οι εγχειρήσεις σε βρέφη γίνονταν συχνά χωρίς αναισθησία, καθώς οι αντιδράσεις τους θεωρούνταν απλά αντανακλαστικά.

Η αντίληψη του πόνου στα βρέφη αναπτύσσεται σταδιακά μετά τη γέννηση, αποκαλύπτει νέα μελέτη

Ωστόσο, μεταγενέστερες έρευνες έδειξαν ότι τα εγκεφαλικά σήματα των πρόωρων βρεφών μοιάζουν με εκείνα των ενηλίκων όταν δέχονται επώδυνα ερεθίσματα, υποδεικνύοντας ότι μπορούν να νιώσουν πόνο. Αυτή η διαπίστωση αναδεικνύει τη δυσκολία κατανόησης της συνειδητής εμπειρίας στα βρέφη, αφού αυτά δεν μπορούν να εκφραστούν λεκτικά.

Τι είναι συνείδηση;

Η συνείδηση συχνά ορίζεται μέσα από τη δυνατότητα για αυτογνωσία ή λήψη αποφάσεων - ικανότητες που εμφανίζονται αργότερα στην παιδική ηλικία.

Πολλά φιλοσοφικά, ψυχολογικά και νευροβιολογικά μοντέλα έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν τι είναι η συνείδηση και ποιοι μηχανισμοί την υποστηρίζουν. Η διερεύνηση του κατά πόσο αυτό το φαινόμενο υπάρχει ήδη στα πρώιμα στάδια της ανάπτυξης μπορεί να προσφέρει νέες γνώσεις και τρόπους αξιολόγησης των θεωριών περί συνείδησης.

Πολλοί επιστήμονες πλέον αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν διαφορετικοί τύποι συνείδησης και υποπτεύονται ότι ορισμένες μορφές της εμφανίζονται νωρίτερα στην ανάπτυξη από άλλες. Αυτή η παρατήρηση έχει βοηθήσει στην επίλυση κάποιων ζητημάτων, αλλά έχει αφήσει άλλα αναπάντητα. «Η απάντηση στο πότε τα παιδιά γίνονται συνειδητά εξαρτάται από το τι εννοούμε ακριβώς με τον όρο “συνείδηση”», λέει ο αναπτυξιακός ψυχολόγος Norbert Zmyj από το Πανεπιστήμιο TU Dortmund στη Γερμανία.

Οι απόψεις των ειδικών συγκλίνουν κυρίως γύρω από δύο βασικές κατευθύνσεις.Η πρώτη θεωρεί ότι η συνείδηση απαιτεί ανώτερες γνωστικές λειτουργίες, όπως η ικανότητα να σκεφτόμαστε τις σκέψεις μας (π.χ. «βλέπω ένα κόκκινο μήλο»). Μια πιο περιορισμένη προσέγγιση στη συνείδηση προϋποθέτει την ικανότητα για ενδοσκόπηση, η οποία εμφανίζεται γύρω στους 18 μήνες, όταν τα παιδιά αρχίζουν να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη.

Πότε τα μωρά αναγνωρίζουν και ανταποκρίνονται στο όνομά τους;

Η δεύτερη προσέγγιση υιοθετεί έναν ευρύτερο ορισμό που περιλαμβάνει την πρωτογενή συνείδηση: την άμεση επίγνωση ερεθισμάτων και παρόντων εμπειριών. Σύμφωνα με αυτήν, βρέφη παρουσιάζουν σημάδια συνείδησης από πολύ νωρίς. Έρευνες έχουν δείξει πως τα νεογνά αντιδρούν στον πόνο, αναγνωρίζουν τη φωνή της μητέρας τους και δείχνουν προτίμηση στα πρόσωπα, ενδείξεις που υποδηλώνουν την ύπαρξη βασικής αισθητηριακής επίγνωσης.

Εγκέφαλος και ερεθίσματα

Οι επιστήμονες στρέφονται στον εγκέφαλο για πιο πειστικές αποδείξεις. Στους ενήλικες, η συνειδητή αντίληψη σχετίζεται με μια συγκεκριμένη εγκεφαλική δραστηριότητα, όπως το κύμα P300, που παρατηρείται περίπου 300 χιλιοστά του δευτερολέπτου μετά την προβολή ενός ερεθίσματος. Αυτό το κύμα έχει εντοπιστεί και σε βρέφη ηλικίας πέντε έως 15 μηνών, αν και εμφανίζεται με καθυστέρηση, γεγονός που υποδηλώνει ότι έχουν τουλάχιστον κάποια συνειδητή οπτική εμπειρία.

Άλλες μελέτες χρησιμοποίησαν τεχνικές όπως η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI), για να ανιχνεύσουν την επικοινωνία μεταξύ βασικών εγκεφαλικών δικτύων που σχετίζονται με τη συνείδηση, όπως το μετωποβρεγματικό και το προεπιλεγμένο δίκτυο. Αυτά τα δίκτυα παρατηρούνται σε νεογνά, ακόμη και πρόωρα (32–35 εβδομάδες), κάτι που δείχνει ότι το υπόστρωμα της συνείδησης μπορεί να υπάρχει πριν από τη γέννηση.

Επιπλέον, νέα πειράματα με μαγνητοεγκεφαλογραφία σε έμβρυα (25ης–40ής εβδομάδας) έδειξαν ότι γύρω στην 35η εβδομάδα εγκυμοσύνης, ο εγκέφαλος μπορεί να εντοπίζει παραβίαση προτύπων ήχων — ένα σημάδι βασικής αισθητηριακής μάθησης και επίγνωσης. Ωστόσο, οι ερευνητές τονίζουν ότι τέτοια σημάδια δεν αποτελούν απόδειξη πλήρους συνείδησης, αλλά πιθανώς πρώιμες μορφές της.

Ένα βασικό ανατομικό στοιχείο είναι η σύνδεση μεταξύ του θαλάμου και του εγκεφαλικού φλοιού, που εμφανίζεται γύρω στην 24η εβδομάδα της κύησης. Αυτό το δίκτυο είναι απαραίτητο για ν' αρχίσει να υποστηρίζεται η συνείδηση.

Όμως, όπως εξηγούν οι ειδικοί, η πλήρης συνειδητότητα δεν εμφανίζεται ξαφνικά, αλλά αναπτύσσεται σταδιακά, όπως και άλλες γνωστικές λειτουργίες όπως η μνήμη ή η όραση.

Πώς αναπτύσσεται η όραση του μωρού σου από τη γέννησή του ως το 1ο έτος;

Κατά συνέπεια, η εμφάνιση της συνείδησης δεν είναι στιγμιαίο γεγονός, αλλά μια συνεχής διαδικασία ανάπτυξης - που αρχίζει πριν τη γέννηση, με σταδιακή ενίσχυση μετά από αυτήν.

^{με πληροφορίες από το scientificamerican.com}