Γονείς μετά τα 40; Τι αποκαλύπτει νέα γενετική έρευνα για τους άνδρες και το «εγωιστικό» τους σπέρμα

Νέα έρευνα δείχνει ότι όσο μεγαλώνει ένας άνδρας, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος να μεταδώσει στο παιδί του γενετικές μεταλλάξεις που μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες. Και ο λόγος δεν είναι απλώς το «φυσιολογικό» πέρασμα του χρόνου, αλλά κάτι πιο ύπουλο: οι λεγόμενες «εγωιστικές» μεταλλάξεις.

Πόσο ακριβές είναι το σπερμοδιάγραμμα; (vid)

Περισσότερες μεταλλάξεις με την ηλικία

Σύμφωνα με επιστήμονες του Wellcome Sanger Institute στο Ηνωμένο Βασίλειο, στους άνδρες γύρω στα 30, περίπου 1 στα 50 σπερματοζωάρια φέρει μια παθολογική (δυνητικά επικίνδυνη) μετάλλαξη. Ωστόσο, μέχρι την ηλικία των 70, το ποσοστό αυτό σχεδόν πενταπλασιάζεται — φτάνοντας στο 1 στα 20 σπερματοζωάρια.

«Η μελέτη δείχνει καθαρά ότι οι μεγαλύτερης ηλικίας πατέρες έχουν αυξημένο κίνδυνο να μεταδώσουν περισσότερες παθολογικές μεταλλάξεις», αναφέρει η Raheleh Rahbari από το Sanger Institute.

Οι ερευνητές προτείνουν ότι τα ζευγάρια θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη αυτόν τον παράγοντα όταν σχεδιάζουν μια εγκυμοσύνη. Για παράδειγμα, νεότεροι άνδρες που σκοπεύουν να αποκτήσουν παιδιά αργότερα στη ζωή τους θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο κατάψυξης σπέρματος, ενώ μεγαλύτερης ηλικίας άνδρες θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τις σύγχρονες γενετικές εξετάσεις προεμφυτευτικού ελέγχου.

Πώς ο πυρετός επηρεάζει την ποιότητα και την παραγωγή του σπέρματος

Τι είναι οι «εγωιστικές» μεταλλάξεις

Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι κάθε παιδί φέρει περίπου 70 νέες μεταλλάξεις που δεν υπάρχουν στο DNA των γονιών του. Οι περισσότερες από αυτές προέρχονται από το σπέρμα του πατέρα. Παλαιότερα πιστεύαμε ότι οι μεταλλάξεις αυξάνονται γραμμικά με την ηλικία — απλώς λόγω φυσικών λαθών στην αντιγραφή του DNA.

Ωστόσο, η ερευνήτρια Anne Goriely του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης είχε δείξει ήδη από το 2003 ότι κάποια βλαστικά κύτταρα στους όρχεις γίνονται «εγωιστικά». Δηλαδή, ορισμένες μεταλλάξεις τους χαρίζουν πλεονέκτημα ανάπτυξης, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται ταχύτερα και να παράγουν όλο και περισσότερα σπερματοζωάρια με τη μετάλλαξη αυτή. Έτσι, οι επικίνδυνες μεταλλάξεις αυξάνονται με την ηλικία όλο και πιο γρήγορα, όχι με σταθερό ρυθμό.

Η νέα μελέτη εντόπισε πάνω από 40 γονίδια που μπορούν να προκαλέσουν αυτό το «εγωιστικό» φαινόμενο. «Το μέγεθος του φαινομένου σε ολόκληρο το γονιδίωμα ήταν πολύ μεγαλύτερο απ’ ό,τι περιμέναμε», δήλωσε ο ερευνητής Matthew Neville.

Ποιες ασθένειες προκαλούν

Αν και αυτές οι «εγωιστικές» μεταλλάξεις αποτελούν ένα μικρό ποσοστό όλων των γενετικών αλλαγών, οι συνέπειές τους είναι δυσανάλογα μεγάλες. Επηρεάζουν γονίδια-κλειδιά που σχετίζονται με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως κάποιες μορφές αυτισμού, αλλά και με ορισμένους τύπους καρκίνου.

Το παράσιτο που βλάπτει το σπέρμα - Τι δείχνει νέα μελέτη

Η ηλικία του πατέρα έχει μεγαλύτερη σημασία όσο αυξάνεται

Ο ειδικός Ruben Arslan από το Πανεπιστήμιο του Witten στη Γερμανία επισημαίνει ότι η αύξηση των μεταλλάξεων δεν είναι γραμμική: «Ένα επιπλέον έτος ηλικίας έχει μικρή σημασία όταν είσαι νέος, αλλά πολύ μεγαλύτερη όταν είσαι μεγαλύτερος».

Η Anne Goriely προσθέτει: «Γνωρίζαμε εδώ και χρόνια ότι η ηλικία των γονιών επηρεάζει την υγεία των παιδιών, όμως η έμφαση δινόταν κυρίως στη μητέρα. Πλέον βλέπουμε καθαρά ότι και η ηλικία του πατέρα παίζει κρίσιμο ρόλο».

Περιβαλλοντικοί παράγοντες και σπέρμα

Ενδιαφέρον έχει και το γεγονός ότι, αν και στους αιματολογικούς ελέγχους οι άνδρες που καπνίζουν, πίνουν ή είναι παχύσαρκοι εμφανίζουν περισσότερες μεταλλάξεις, το σπέρμα τους φαίνεται να προστατεύεται. Οι μεταλλάξεις στα σπερματοζωάρια αυξάνονται οκτώ φορές πιο αργά σε σχέση με τα κύτταρα του αίματος, και δεν σχετίζονται με το κάπνισμα ή την παχυσαρκία. Αυτό δείχνει ότι ο οργανισμός διαθέτει μηχανισμούς προστασίας για τα κύτταρα των όρχεων.

Παθολογίες του σπέρματος και πώς αντιμετωπίζονται

Παρόμοια φαινόμενα και σε άλλα κύτταρα

Σε μια παράλληλη μελέτη, η ίδια ερευνητική ομάδα βρήκε παρόμοια πρότυπα «εγωιστικών» μεταλλάξεων και σε κύτταρα του δέρματος της στοματικής κοιλότητας. Φαίνεται, λοιπόν, ότι αυτό το φαινόμενο δεν περιορίζεται στο σπέρμα και μπορεί να παίζει ρόλο ακόμη και στη διαδικασία της γήρανσης.

Συμπέρασμα:

Η νέα αυτή μελέτη αναδεικνύει με σαφήνεια πως η ηλικία του πατέρα έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία για την υγεία των παιδιών απ’ ό,τι πιστεύαμε έως σήμερα. Οι μελλοντικοί γονείς —και ιδιαίτερα οι άνδρες— καλό είναι να γνωρίζουν ότι το βιολογικό ρολόι «χτυπά» και για εκείνους.

^{πηγές: Nature DOI: 10.1038/s41586-025-09448-3 / newscientist.com}