Προσπαθείτε για παιδί; Τα 5 check-up που πρέπει να κάνετε το φθινόπωρο

Πριν αναφερθούμε σε αυτές καθαυτές τις εξετάσεις ελέγχου της γονιμότητας, στις οποίες συστήνουμε να υποβληθούν υπογόνιμα ζευγάρια χρήσιμο είναι να ανατρέξουμε στη διαδικασία της γονιμοποίησης.

Περί τα μέσα του κύκλου απελευθερώνεται δια της ωοθυλακιορρηξίας ένα (συνήθως) ωάριο από τις ωοθήκες της γυναίκας και εισέρχεται στις σάλπιγγες. Η απελευθέρωση του ωαρίου καθορίζει και το πότε η γυναίκα βρίσκεται στις λεγόμενες «γόνιμες ημέρες» της.

Αν εκεί «συναντηθεί» με ζωντανά σπερματοζωάρια, τότε ενώνεται με ένα από αυτά και επιτυγχάνεται η γονιμοποίησή του (βλ. εικόνα).

Αν όμως η «συνάντηση» αυτή δεν λάβει χώρα εντός 12 έως 24 το πολύ ωρών, τότε το ωάριο εκφυλίζεται και χάνεται.

Επί επίτευξης γονιμοποίησης του ωαρίου από σπερματοζωάριο, το κύτταρο, που δημιουργείται (ονομάζεται «ζυγωτό») αρχίζει να «ταξιδεύει» μέσω των σαλπίγγων προς την κοιλότητα της μήτρας, ενώ ταυτοχρόνως διαιρείται σε περισσότερα κύτταρα. Φθάνοντας στη κοιλότητα εμφυτεύεται στο τοίχωμά της και αρχίζει η κύηση.

Εκ της σύντομης αυτής περιγραφής μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το τι αναζητούμε δια των εξετάσεων της γονιμότητας. Συγκεκριμένα, θέτουμε τα εξής ερωτήματα:

• οι ωοθήκες λειτουργούν επαρκώς;
• το σπέρμα του άνδρα περιέχει σπερματοζωάρια ικανά να γονιμοποιήσουν τον ωάριο;
• η διαδρομή, που πρέπει να διανυθεί από τα σπερματοζωάρια έχει εμπόδια;
• η κοιλότητα της μήτρας έχει τις προϋποθέσεις να «φιλοξενήσει» το αναπτυσσόμενο έμβρυο;

Πώς ελέγχουμε, αν οι ωοθήκες λειτουργούν επαρκώς;

Όταν λέμε, πως οι «ωοθήκες λειτουργούν επαρκώς», αναφερόμαστε κατ’ ουσίαν στη διττή (διπλή) λειτουργία των ωοθηκών:

• στην παραγωγή ωαρίων
• στην παραγωγή ορμονών

Πώς ελέγχουμε, αν οι ωοθήκες παράγουν ωάρια;

Κατά τον έλεγχο της παραγωγής ωαρίων από τις ωοθήκες καλούμεθα να απαντήσουμε σε δύο σημαντικά ερωτήματα:

• Υπάρχουν αρκετά ωάρια στις ωοθήκες;
• Τα ωάρια αυτά απελευθερώνονται από τις ωοθήκες προκειμένου να γονιμοποιηθούν;

Υπάρχουν αρκετά ωάρια στις ωοθήκες;

H γυναίκα παράγει νέα ωάρια μόνον ως έμβρυο. Τα ωάρια αυτά βρίσκονται «αποθηκευμένα» στις ωοθήκες της. Τα αποθηκευμένα αυτά ωάρια «διατηρούνται» σε μία «ανώριμη» κατάσταση.

Στη γέννησή της η γυναίκα έχει περίπου 1.000.000 ανώριμα ωάρια αποθηκευμένα στις ωοθήκες της και αυτά είναι και τα μόνα ωάρια, που θα έχει ποτέ προς γονιμοποίηση. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει με άλλα κύτταρα, όπως είναι αυτά του αίματος ή του δέρματος, δεν είναι δυνατόν να παραχθούν νέα ανώριμα ωάρια. Επομένως, η ηλικία των ωαρίων «συμβαδίζει» με την ηλικία της γυναίκας.

Η γονιμότητα της γυναίκας παρουσιάζει κάμψη ανάλογη με την ηλικία της, ακριβώς διότι τα αποθηκευμένα στις ωοθήκες της ωάρια σταδιακά «γηράσκουν» και το ποσοστό αυτών, που παρουσιάζουν ανωμαλίες στο γενετικό τους υλικό (στο DNA τους δηλαδή) αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Τα ωάρια με ατελές γενετικό υλικό είναι κατ’ ουσίαν «ακατάλληλα» προς γονιμοποίηση.

Ένεκα της «γήρανσης» των ωοθηκών και των ωαρίων η δυνατότητά παραγωγής ωρίμων ωαρίων, τα οποία είναι κατάλληλα προς γονιμοποίηση μειώνεται με την ηλικία. Επομένως, ανά πάσα στιγμή τρόπον τινά οι ωοθήκες έχουν ένα συγκεκριμένο «απόθεμα» ωαρίων, που θα μπορούσαν να γονιμοποιηθούν επιτυχώς, θα το ονομάσουμε «ωοθηκική εφεδρεία» ( ο διεθνής όρος είναι «ovarian reserve»).

Ένα σημαντικό ερώτημα, που τίθεται στα πλαίσια της διερεύνησης της γονιμότητας είναι το κατά πόσον υφίσταται επαρκής ωοθηκική εφεδρεία.

Χρήσιμος δείκτης ωοθηκικής εφεδρείας είναι η ορμόνη AMH. Η AMH είναι μία ορμόνη, που παράγεται από τις ωοθήκες. Ενώ αρχικά η παραγωγή AMH είναι χαμηλή, όταν το κορίτσι εισέλθει στην εφηβεία αυτή αυξάνεται και τα καταμετρημένα επίπεδά της στο αίμα προοδευτικά ανεβαίνουν.

Κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ζωής της γυναίκας τα επίπεδα της AMH παρουσιάζουν μια σταδιακή κάμψη, όσο πλησιάζει η εμμηνόπαυση, μετά την οποία η ορμόνη δεν ανιχνεύεται πλέον στο αίμα.

Τα επίπεδα της ορμόνης AMH είναι λοιπόν ένας χρήσιμος δείκτης της γονιμότητας της γυναίκας μία δεδομένη στιγμή.

Τα ωάρια αυτά απελευθερώνονται από τις ωοθήκες προκειμένου να γονιμοποιηθούν;

Το υπερηχογράφημα των ωοθηκών είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο, όσον αφορά τον εντοπισμό των γονίμων ημερών. Δια αυτής της σχετικά φθηνής και απλής εξέτασης είναι δυνατόν να αναγνωρίσουμε τις αλλαγές στη μορφολογία των ωοθηκών κατά τη διάρκεια του κύκλου.

Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε, ότι δια της απεικονιστικής μεθόδου αυτής δεν μπορούμε να εντοπίσουμε το γόνιμο ωάριο. Το κύτταρο αυτό είναι μικρό και μόνον με τη βοήθεια μικροσκοπίου μπορούμε να το δούμε, κάτι που φυσικά είναι αδύνατον, όσο αυτό βρίσκεται εντός της ωοθήκης.

Μπορούμε όμως να εντοπίσουμε το ωοθυλάκιο, εντός του οποίου ωριμάζει το ωάριο. Το ωοθυλάκιο είναι πρακτικά μία κενή σφαίρα (μία «φούσκα»), που κατά το πρώτο μισό του κύκλου προοδευτικά μεγαλώνει σε διάμετρο και στα μέσα αυτού, όταν η διάμετρος ξεπεράσει κατά τι τα 2 εκατοστά, αυτό ρηγνύεται («σπάει») και τοιουτοτρόπως απελευθερώνεται το ώριμο ωάριο στη σάλπιγγα.

Επομένως, υποβάλλοντας τη γυναίκα σε υπερηχογραφικό έλεγχο των ωοθηκών σε διαδοχικές συγκεκριμένες ημέρες του κύκλου της, είμαστε σε θέση να παρακολουθήσουμε την αύξηση του μεγέθους του ωοθυλακίου, το οποίο μετά τα μέσα του κύκλου δεν είναι πια εμφανές, αφού τότε αντικαθίσταται από το έναν άλλο διακριτό κυστικό σχηματισμό, το ωχρό σωμάτιο.

Συνεπώς, δια του υπερηχογραφήματος μπορούμε να διαπιστώσουμε, αν κατά τη διάρκεια του κύκλου από τις ωοθήκες απελευθερώνονται ωάρια.

Πώς ελέγχεται η παραγωγή των ορμονών από τις ωοθήκες;

Οι ωοθήκες, πλην της παραγωγής ωαρίων είναι «επιφορτισμένες» και με την παραγωγή ορμονών (οιστρογόνα και προγεστερόνη), δια των οποίων ρυθμίζεται ο κύκλος της γυναίκας. Οι ωοθήκες όμως, υπόκεινται στον ορμονικό έλεγχο της περιοχής του εγκεφάλου (βλ. εικόνα), που ονομάζεται υπόφυση, από την οποία (μεταξύ άλλων) εκκρίνονται ορμόνες, που ρυθμίζουν την ωοθηκική λειτουργία.

Οι ορμόνες, που εκκρίνονται από την υπόφυση και επηρεάζουν την ωοθηκική λειτουργία είναι η FSH και η LH. Εντούτοις, η ωοθηκική λειτουργία επηρεάζεται και από άλλες ορμόνες, που εκκρίνονται από την υπόφυση, όπως είναι η προλακτίνη, αλλά και από ορμόνες, που εκκρίνονται από το θυρεοειδή αδένα. Ο δε οργανισμός της γυναίκας παράγει (σε μικρές ποσότητες) και «ανδρικές» ορμόνες, οι οποίες επίσης επηρεάζουν την ωοθηκική λειτουργία. Συνεπώς, ο έλεγχος της λειτουργίας των ωοθηκών περιλαμβάνει και τον πλήρη ορμονικό έλεγχο, που γίνεται μέσω μίας αιμοληψίας μεταξύ 2^ης και 4^ης ημέρας του κύκλου.

Το σπέρμα του άνδρα περιέχει σπερματοζωάρια ικανά να γονιμοποιήσουν τον ωάριο;

Η βασική εξέταση, με την οποία ελέγχεται η «ποιότητα» του σπέρματος είναι το σπερμοδιάγραμμα.

Ο άνδρας καλείται να δώσει δείγμα του σπέρματός του μετά από 3 με 4 ημέρες πλήρους αποχής (χωρίς καθόλου εκσπερμάτωση δηλαδή), το οποίο εξετάζεται από τους ειδικούς κυρίως ως προς τις ακόλουθες παραμέτρους:

• το αριθμό (ποια είναι η συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων;)
• τη μορφολογία (ποιο είναι το ποσοστό των σπερματοζωαρίων με ανωμαλίες στη μορφολογία του;)
• την κινητικότητα (ποιο είναι το ποσοστό των σπερματοζωαρίων, που κινούνται ικανοποιητικά;)

Άλλες παράμετροι, που αξιολογούνται είναι η ποσότητα του σπέρματος, αλλά και η οξύτητά του.

Η διαδρομή, που πρέπει να διανυθεί από τα σπερματοζωάρια έχει εμπόδια;

Το βασικό εμπόδιο, που τα σπερματοζωάρια ενδέχεται να αντιμετωπίσουν κατά το «ταξίδι» τους προς το σπερματοζωάριο, είναι οι σάλπιγγες.

Η κοιλότητα της μήτρας, όπως απεικονίζεται παρακάτω, είναι στην πραγματικότητα ένα «ανάποδο» ισοσκελές τρίγωνο. Η κορυφή του τριγώνου αυτού είναι στραμμένη προς τον κόλπο, με τον οποίο συνδέεται δια του τραχηλικού στομίου (βλ. εικόνα).

Οι δύο ανώτερες γωνίες ονομάζονται κέρατα της μήτρας. Έτσι έχουμε δύο κέρατα της μήτρας: το δεξί και το αριστερό. Οι σάλπιγγες είναι κατ’ ουσίαν δύο λεπτοί σωλήνες, που εντοπίζονται εκατέρωθεν της μήτρας. Έτσι έχουμε τη δεξιά και την αριστερή σάλπιγγα.

Ας παρατηρήσουμε από κοντά τη δεξιά σάλπιγγα (βλ. εικόνα ). Φυσικά ό,τι δούμε εδώ ισχύει και για την αριστερή:

Το ένα άνοιγμα της δεξιάς σάλπιγγας εντοπίζεται στην κορυφή του δεξιού κέρατος της μήτρας και ονομάζεται μητριαίο σαλπιγγικό στόμιο, ενώ το άλλο άνοιγμά της είναι ελεύθερο μέσα στην κοιλιά, ονομάζεται κοιλιακό σαλπιγγικό στόμιο και κατά κανόνα εντοπίζεται κοντά δεξιά ωοθήκη.

Η σάλπιγγα είναι ένας λεπτός σωλήνας με μήκος, που κυμαίνεται από τα 10 εκατοστά μέχρι τα 14 εκατοστά. Η εξωτερική διάμετρος του σωλήνα αυτού είναι περίπου 1 εκατοστό. Η διάμετρος του αυλού του σωλήνα (δηλαδή του «ανοίγματος») είναι περίπου 1,5 χιλιοστά στην περιοχή του σαλπιγγικού στομίου, που εντοπίζεται στο κέρας της μήτρας και 3 χιλιοστά στο κοιλιακό στόμιο. Πρόκειται δηλαδή για ένα λεπτό σωλήνα.

Προϋπόθεση της επιτυχούς «συνάντησης» του ωαρίου με το σπερματοζωάριο είναι η διαβατότητα των σαλπίγγων (δηλαδή το να είναι οι σάλπιγγες «ανοικτές»). Αν οι σάλπιγγες είναι μη διαβατές («βουλωμένες»), τότε η συνάντηση αυτή (τουλάχιστον από τη μη διαβατή σάλπιγγα) είναι πρακτικά αδύνατη.

Η κατ’ εξοχήν εξέταση, δια της οποίας διαπιστώνεται η διαβατότητα των σαλπίγγων είναι η υστεροσαλπιγγογραφία (ή απλά «σαλπιγγογραφία).

Η Σαλπιγγογραφία χρησιμοποιεί μία ακτινολογική μέθοδο, που ονομάζεται ακτινοσκόπηση. Η ακτινοσκόπηση βασίζεται στη χρήση Ακτινών – Χ, όπως και η κλασσική ακτινογραφία.

Η μήτρα, όμως και οι σάλπιγγες δεν είναι «ορατές» με την απλή ακτινοσκόπηση ή ακτινογραφία. Προκειμένου να καταστούν ορατές απαιτείται η έγχυση εντός αυτών ενός υγρού, που περιέχει μία υδατοδιαλυτή (δηλαδή διαλύεται στο νερό) ουσία, η οποία «φαίνεται» στην ακτινογραφία, είναι – όπως λέμε – «ακτινοσκιερή».

Το διάλυμα αυτό «γεμίζει» την ενδομητρική κοιλότητα και εισέρχεται στις σάλπιγγες (αν αυτές είναι διαβατές) και στη συνέχεια «αδειάζει» μέσα στην κοιλιά, από όπου απορροφάται από τον οργανισμό και απεκκρίνεται, χωρίς να δημιουργήσει προβλήματα. Έτσι κατά την ακτινοσκόπηση «απεικονίζεται» τόσο η μορφή της ενδομητρικής κοιλότητας, όσο και οι σάλπιγγες.

Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται μία Υστεροσαλπιγγογραφία, στην οποία αμφότερες οι σάλπιγγες είναι διαβατές. Στην εικόνα αυτή διαγράφεται καθαρά η ενδομητρική κοιλότητα, η δεξιά και η αριστερή σάλπιγγα, ενώ εντοπίζεται και ελεύθερο ακτινοσκιερό διάλυμα μέσα στην κοιλιά. Αυτή είναι μία «φυσιολογική» Υστεροσαλπιγγογραφία.

Με την Υστεροσαλπιγγογραφία εξάλλου είναι δυνατόν να εντοπισθεί ενδεχόμενη υδροσάλπιγγα. Η κλινική αυτή κατάσταση χαρακτηρίζεται από τη συλλογή υγρού εντός μίας ή αμφοτέρων των σαλπίγγων, λόγω απόφραξης του κοιλιακού στομίου.

Η συλλογή υγρού εντός της σάλπιγγας έχει ως αποτέλεσμα αυτή να λάβει χαρακτηριστική μορφή, η οποία μοιάζει με λουκάνικο. Στην παρακάτω εικόνα βλέπουμε την εκδήλωση υδροσάλπιγγας στη δεξιά σάλπιγγα, όπου φαίνεται η χαρακτηριστική διαφορά στη διάμετρο της σάλπιγγας αυτής σε σύγκριση με την αριστερή.

Επί μη φυσιολογικής υστεροσαλπιγγογραφίας ενδεχομένως να γίνει σύσταση για υποβολή της γυναίκας σε λαπαροσκόπηση, ώστε να γίνει περαιτέρω διερεύνηση των αιτίων υπογονιμότητας.

Η κοιλότητα της μήτρας έχει τις προϋποθέσεις να «φιλοξενήσει» το αναπτυσσόμενο έμβρυο;

Δια της υστεροσαλπιγγογραφίας λαμβάνονται στοιχεία σχετικά με την κατάσταση της ενδομητρικής κοιλότητας.

Εντούτοις, η καταλληλότερη εξέταση για την εξέταση της ενδομητρικής κοιλότητας είναι η υστεροσκόπηση.

Στα πλαίσια της επέμβασης αυτής ο ιατρός δια του τραχήλου της μήτρας εισάγει εντός της ενδομητρικής κοιλότητας ειδική κάμερα (βλ. εικόνα), η οποία μεταδίδει την εικόνα σε οθόνη υψηλής ευκρίνειας.

Έτσι είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε εντός της μήτρας μορφώματα, που θα μπορούσαν να παρεμποδίσουν τη γονιμότητα όπως:

• πολύποδες
• ινομυώματα
• συμφύσεις
• επίμηκες διάφραγμα

Κατά τη διάρκεια της επέμβασης αφαιρούνται τα μορφώματα αυτά και έτσι αυξάνονται σημαντικά οι πιθανότητες εγκυμοσύνης.

Συνοψίζοντας…

Τα 5 check-up, που συνιστάται να κάνετε, όταν θέλετε να ξεκινήσετε προσπάθειες για παιδί είναι:

4 για εσάς:

• Ορμονικός έλεγχος
• Υπερηχογράφημα κύκλου ωορρηξίας
• Υστεροσαλπιγγογραφία
• Υστεροσκόπηση

1 για το σύντροφό σας: το σπερμοδιάγραμμα

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr