Ο ρόλος των φαρμάκων στην εξωσωματική γονιμοποίηση
Φάρμακα εξωσωματικής γονιμοποίησης και υγεία της γυναίκας
Η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή αποτελεί έναν από τους πιο βασικούς παράγοντες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Τα τελευταία χρόνια σημαντικό μέρος της έρευνας αναπαραγωγής είναι επικεντρωμένο στη δημιουργία νέων φαρμακευτικών ουσιών με στόχο τη βελτίωση της ανταπόκρισης των ωοθηκών και την ευκολότερη χρήση τους από τις γυναίκες. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται αυξάνουν την παραγωγή ωαρίων και συνεπώς τα ποσοστά επιτυχίας της εγκυμοσύνης και έχουν ελάχιστες παρενέργειες. Χορηγούνται για να παραχθούν περισσότερα του ενός ωοθυλάκια και να παραχθούν αρκετά ωάρια τα οποία θα γονιμοποιηθούν για να δημιουργηθούν έμβρυα καλής ποιότητας που θα μεταφερθούν στη μήτρα, ενώ τα περισσευούμενα θα καταψυχθούν.
Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες τα ποσοστά επιτυχίας κυήσεων στην εξωσωματική γονιμοποίηση αυξάνουν όταν μεταφέρονται στη μήτρα περισσότερα του ενός έμβρυα καλής ποιότητας. Να σημειωθεί ότι τα έμβρυα που προκύπτουν μετά από εξωσωματική γονιμοποίηση δεν έχουν πάντοτε την επιθυμητή ποιότητα. Κατά συνέπεια για να έχουμε τη δυνατότητα επιλογής των καλύτερων εμβρύων για μεταφορά, χρειάζεται να διαθέτουμε αρκετά έμβρυα, που θα προκύψουν από γονιμοποίηση περισσότερων ωαρίων. Από τις μελέτες έχει προσδιορισθεί ότι ο βέλτιστος αριθμός των ωαρίων είναι τα 15 (για εμβρυομεταφορά στον ίδιο κύκλο).
Η υψηλή αποτελεσματικότητα των τεχνικών κατάψυξης των εμβρύων δημιουργεί νέα δεδομένα ως προς τη θεώρηση της επιτυχίας κυήσεων στην εξωσωματική γονιμοποίηση, καθώς στο πόσο γρήγορα θα μείνει έγκυος μια γυναίκα (time to pregnancy) προστίθεται το αθροιστικό ποσοστό γεννήσεων. Επίσης υπάρχει η επιστημονική άποψη ότι η συλλογή όσο το δυνατόν περισσότερων ωαρίων αυξάνει τα ποσοστά επιτυχίας κυήσεων σε διαδοχικούς κύκλους εμβρυομεταφοράς με κρυοσυντηρημένα έμβρυα ή με εμβρυομεταφορά πιο προχωρημένων εμβρύων (βλαστοκύστεις). Τα ωάρια θα συλλεχθούν από πλήθος ωοθυλακίων με τη διαδικασία της ωοληψίας.
Για να υπάρχει περίσσεια ωοθυλακίων εφαρμόζουμε φαρμακευτικά πρωτόκολλα ελεγχόμενης διέγερσης της λειτουργίας των ωοθηκών, με σκοπό την πολλαπλή ανάπτυξη ωοθυλακίων και επομένως τη λήψη μεγάλου αριθμού ωαρίων. Τα θεραπευτικά πρωτόκολλα που χρησιμοποιούνται στην εξωσωματική γονιμοποίηση εφαρμόζονται ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κύκλου κάθε γυναίκας, την ηλικία, την ανταπόκριση των ωοθηκών της σε προηγούμενες προσπάθειες κ.λπ.
Ανάλογα της GnRH (συναγωνιστές και ανταγωνιστές)
Τα φαρμακευτικά ανάλογα της ορμόνης GnRH αναστέλλουν προσωρινά τη λειτουργία της υποφύσεως αποτρέποντας έτσι ανεπιθύμητη ρήξη ωοθυλακίων πριν την ωοληψία. Για να επιτευχθεί πολλαπλή ανάπτυξη ωοθυλακίων, πρέπει να ελέγχονται απόλυτα οι δόσεις υποφυσιακών γοναδοτροπινών (θυλακιοτρόπος ορμόνη FSH/ωχρινοποιητική ορμόνη LH), κάτι που επιτυγχάνεται καλύτερα όταν η υπόφυση δεν παράγει από μόνη της τις ορμόνες αυτές αλλά με τη βοήθεια «ανάλογων» της ορμόνης GnRH φαρμάκων.
Διακρίνονται σε «αγωνιστές» και κυκλοφορούν με τις εμπορικές ονομασίες Suprefact, Daronda, Arvekap και «ανταγωνιστές» με τις ονομασίες Orgalutran και Cetrotide. Τα δραστικά τους συστατικά είναι παρόμοια. Κυκλοφορούν είτε σε μορφή ρινικού σπρέι, είτε σε μορφή υποδόριων ενέσεων για καθημερινή χορήγηση, είτε σε μορφή ένεσης βραδείας δράσεως διαρκείας 4 εβδομάδων. Ανάλογα με το φαρμακευτικό πρωτόκολλο θα γίνει και η επιλογή του είδους του ανάλογου της GnRH, του τρόπου χορήγησης και της δοσολογίας.
Γοναδοτροπίνες
Η διέγερση των ωοθηκών για την ανάπτυξη και ωρίμανση πολλών ωοθυλακίων γίνεται με τη χορηγία υποφυσιακών γοναδοτροπίνων που κυκλοφορούν με τα εμπορικά ονόματα Bemfola, Puregon, Elonva, Gonal-f, Altermon, Menopur, Meriofert, Pergoveris. Επειδή οι ορμόνες αυτές είναι πρωτεΐνες μπορούν να χορηγηθούν μόνο ενέσιμα, είτε υποδόρια είτε ενδομυικά, με ειδική συσκευή σε μορφή πένας.
Χοριακή γοναδοτροπίνη (hCG)
Eίναι το τελευταίο ενέσιμο φάρμακο της θεραπείας. Χορηγείται σε συγκεκριμένη ώρα όταν η ωρίμανση των ωοθυλακίων είναι ικανοποιητική αφού το φάρμακο αυτό προκαλεί ωορρηξία 32-36 ώρες μετά τη χορήγησή του, οπότε ακολουθεί η ωοληψία. Τα φάρμακα αυτά κυκλοφορούν σε μορφή ενέσιμου διαλύματος ή σκόνης που αναμειγνύεται με ειδικό διαλυτή ή σε σύριγγα υπό μορφή πένας και έχουν τις εμπορικές ονομασίες Ovitrelle, Pregnyl, Profasi.
Προγεστερόνη
Η προγεστερόνη χρησιμοποιείται μετά το στάδιο της εμβρυομεταφοράς ώστε να υποστηρίζεται ορμονικά η ωχρινική φάση και να προετοιμάζεται κατάλληλα το περιβάλλον της μήτρας για να υποδεχτεί το έμβρυο. Κυκλοφορεί με την ονομασία Utrogestan (ή Gynalven) - σκεύασμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως χάπι από το στόμα ή ως κολπικό υπόθετο – καθώς και με τη μορφή κολπικού ζελέ (Crinone) και σε ενέσιμη μορφή (Prolutex).
Άλλα φάρμακα, όπως αντιβιοτικά, ασπιρίνη, ηπαρινοειδή, οιστρογόνα, κορτιζόνη, βιταμίνες ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν, εφόσον κριθούν απαραίτητα για τις ανάγκες του προγράμματος από τον θεράποντα ιατρό.
Συμπερασματικά, οι θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε υπογόνιμα ζευγάρια και τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι ασφαλή, αρκεί να χορηγούνται με προσοχή από εξειδικευμένους και έμπειρους γιατρούς. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη και καλή συνεργασία ανάμεσα στον ειδικό υπογονιμότητας και το ζευγάρι. Ο θεράπων ιατρός θα πρέπει να ενεργεί με γνώμονα την παραδοχή ότι στις θεραπείες αυτές, προέχει η διατήρηση της υγείας και η ασφάλεια της γυναίκας και έπεται η επίτευξη του επιδιωκόμενου αποτελέσματος.
Ηλίας Γάτος MD
Χειρουργός, Γυναικολόγος – Μαιευτήρας
Ειδικός στην εξωσωματική γονιμοποίηση και ενδοσκοπική χειρουργική
Επιστημονικός Διευθυντής M.I.Y.A. emBIO
embio.com.gr, embio-med.gr
e-mail: gatos@embio.com.gr
Ο Ηλίας Γάτος είναι ιδρυτικό μέλος και Επιστημονικός Διευθυντής της Μονάδας Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΜΙΥΑ) emΒΙΟ medical center. Εκπαιδεύτηκε στην Αναπαραγωγική Ενδοκρινολογία στο Νοσοκομείο Royal Free Hospital στο Λονδίνο και στην αντιμετώπιση προβλημάτων υπογονιμότητας και συγκεκριμένα στην εξωσωματική γονιμοποίηση και ενδοσκοπική χειρουργική στη Μονάδα Εξωσωματικής Γονιμοποίησης IVF του Νοσοκομείου Hammersmith Hospital στο Λονδίνο. Είναι εξειδικευμένος σε θέματα υπογονιμότητας, αναπαραγωγικής ενδοκρινολογίας, ενδοσκοπικής χειρουργικής (λαπαροσκόπηση-υστεροσκόπηση), εξωσωματικής γονιμοποίησης, ορμονοθεραπείας της εμμηνόπαυσης καθώς και στην αντιμετώπιση κυήσεων υψηλού κινδύνου.
Η πολυετής εμπειρία και η ερευνητική του δραστηριότητα στον τομέα της ορμονικής υποκατάστασης σε γυναίκες με εμμηνόπαυση ή πρόωρη εμμηνόπαυση έχει συμβάλει στην επιτυχή ανάπτυξη του προγράμματος δανεικών ωαρίων. Επίσης, έχει συμβάλει στην επιτυχή αντιμετώπιση προβλημάτων σε μερίδες πληθυσμών με παθήσεις όπως πολυκυστικές ωοθήκες, παχυσαρκία, καρδιοπάθεια, μεσογειακή αναιμία και άλλες ιδιάζουσες περιπτώσεις.
Ο Ηλίας Γάτος έγινε παγκοσμίως γνωστός το 2005 με τη γέννηση του πρώτου παιδιού στον κόσμο με εξωσωματική γονιμοποίηση, σε γυναίκα που είχε υποβληθεί σε μεταμόσχευση καρδιάς στη Σουηδία. Στις επιτυχίες του περιλαμβάνονται περιστατικά μεταμοσχευμένων γυναικών, σπάνιων παθήσεων, πολύδυμων κυήσεων και περίπλοκων περιστατικών που κατέληξαν σε επιτυχείς κυήσεις. Κατατάσσεται στις κορυφαίες θέσεις μεταξύ των πλέον έμπειρων ιατρών στην παρακολούθηση ειδικών περιπτώσεων σε θέματα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
embio.com.gr, embio-med.gr
e-mail: gatos@embio.com.gr
