Το «Σύνδρομο του Βιαστικού Παιδιού» γίνεται τάση — Tι σημαίνει;

Μήπως το παιδί σας ξυπνάει το πρωί κι από τη στιγμή που ανοίγει τα μάτια του, ξεκινά έναν μαραθώνιο για να προλάβει; Σχολείο, φροντιστήριο, ξένες γλώσσες, αθλητικές δραστηριότητες, μουσική. Μήπως, μάλιστα, του αναθέτετε και να προσέχει το μικρότερο αδελφάκι «για να βοηθήσει», επειδή εσείς δεν προλαβαίνετε; Υπάρχει χρόνος για παιχνίδι, για χαλάρωση;

49 φράσεις που ηρεμούν ένα αγχωμένο παιδί

Αν αναγνωρίζετε το παιδί σας μέσα σε αυτή την εικόνα, τότε πιθανόν να ζει κι εκείνο με τη βιασύνη που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη παιδική ηλικία και το Σύνδρομο του Βιαστικού Παιδιού.

Τι είναι το Σύνδρομο του Βιαστικού Παιδιού (Hurrying Child Syndrome);

Δυστυχώς είναι το φαινόμενο της εποχής μας όπου τα παιδιά εξαναγκάζονται «για το καλό τους» να κάνουν πολύ περισσότερα από αυτά που αντιστοιχούν στην ηλικία τους. Και λέω «για το καλό τους» επειδή η εποχή μας πράγματι είναι πολύ απαιτητική αλλά και ανταγωνιστική. Το κάθε παιδί ως ενήλικας χρειάζεται να έχει όλο και περισσότερα εφόδια για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις και προσδοκίες της ζωής. Οι γονείς, αγχωμένοι για το μέλλον τους, γεμίζουν το πρόγραμμα τους με εφόδια: γνώσεις, δεξιότητες, ξένες γλώσσες, πιστοποιήσεις. Μόνο που μέσα σε όλη αυτή την προσπάθεια να εξασφαλίσουν στο παιδί τους ένα καλό αύριο, ξεχνούν να του επιτρέψουν να ζήσει το σήμερα. Το παιχνίδι γίνεται κι αυτό «πρόγραμμα» αλλά και όταν υπάρχει, γίνεται καταναγκαστικά και με πρόγραμμα ως δραστηριότητα, χάνοντας τον αυθορμητισμό. Η ανεμελιά αντικαθίσταται από υποχρεώσεις, κι έτσι τα παιδιά καλούνται να ενηλικιωθούν πριν καν προλάβουν να καταλάβουν τι σημαίνει παιδικότητα.

Πρόκειται για ένα σύνδρομο που περιέγραψε ο ψυχολόγος David Elkind ήδη από τη δεκαετία του 1980 - γνωστός για το έργο του σχετικά με το παιδικό άγχος και την εφηβική ψυχολογία και τη σημασία του παιχνιδιού για τη μάθηση και την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Λέγοντας σύνδρομο μην πάει το μυαλό σε ψυχική διαταραχή αλλά για μια κατάσταση που αν παραμείνει, μπορεί να αφήσει βαθύ αποτύπωμα στην παιδική ψυχή και μελλοντικά να επηρεάσει τον ψυχισμό του ως ενήλικα.

Ποια είναι τα συμπτώματα του παιδικού άγχους που πρέπει να γνωρίζετε ως γονείς

Πώς θα το αναγνωρίσω;

Αν αναγνωρίζετε το παιδί σας στα παρακάτω, τότε γνωρίζετε την απάντηση.

• Το κυνήγι της επίδοσης: Το παιδί κάνει έναν τεράστιο αγώνα να είναι το καλύτερο σε ότι και αν κάνει είτε μέσα από τις προσδοκίες των γονιών του και τη πίεση, είτε μέσα από το δικό του άγχος και την βαθμοθηρία. Το πόσο άξιο είναι μετριέται δυστυχώς μέσα από τις επιδόσεις. Αποτέλεσμα, αντί να ευχαριστιέται όλα όσα μαθαίνει και να εμπνέεται, τελικά αυτό που μαθαίνει είναι ο φόβος και το άγχος μήπως αποτύχει. Γνωρίζουμε όλοι τι θα μείνει από αυτή την ‘γνώση» αργότερα ενώ όμως θα έχει ήδη χάσει πολλά από την παιδική του ηλικία.
• Πολλές δραστηριότητες: Το παιδί δεν προλαβαίνει να πάρει ανάσα και τρέχει από το σχολείο στο φροντιστήριο, στις γλώσσες, στις αθλητικές δραστηριότητες, στη μουσική και οτιδήποτε άλλο για να γυρίσει σπίτι εξουθενωμένο να διαβάσει. Δεν υπάρχει χρόνος να παίξει, να χαλαρώσει, να βαρεθεί, να φανταστεί, να κάνει τα δικά του όνειρα και πλάνα ζωής. Αντίθετα, ζει μέσα σε ένα συνεχές «πρέπει», λες και η παιδική ηλικία είναι πρόγραμμα παραγωγικότητας.
• Προσδοκίες των μεγάλων: Το παιδί προσπαθεί να ανταποκριθεί σε όσα περιμένουν οι γονείς του, όχι μόνο στις δραστηριότητες αλλά και στη συμπεριφορά του, να «συμπεριφέρεται σαν μεγάλο». Του ζητείται άμεσα ή έμμεσα να μπορεί να «καταλάβει» τις διαφωνίες των γονιών του, να μην παραπονιέται, να μη θυμώνει, να ελέγχει τα συναισθήματά του, να μην ζητάει πολλά, να μην ζητάει χρόνο με τους γονείς ή για τον εαυτό του. Και τι γίνεται αλήθεια με όλα αυτά που νιώθει, πώς θα τα διαχειριστεί, τι αντίκτυπο έχουν στον ψυχικό του κόσμο;

Το Νο1 παράπονο που εκφράζουν τα παιδιά στον ψυχολόγο για τους γονείς τους

Το αντίκτυπο στην ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη

Όλες αυτές οι «σύγχρονες απαιτήσεις» έχουν και αντίτιμο. Πλείστες πλέον οι έρευνες που αποδεικνύουν ότι όλη αυτή η βιασύνη και η στέρηση της παιδικότητας με ότι περικλείει μπορούν να οδηγήσουν στα παρακάτω:

• Ψυχοσωματικές εκδηλώσεις λόγω άγχους, όπως πονοκεφάλους, στομαχόπονους, δυσκολίες στον ύπνο, διατροφικές διαταραχές, κλπ.

• Εγωκεντρισμός και έντονη ενασχόληση που μπορεί να πάρει και τη μορφή εμμονών με τα κατορθώματά του. Μάλιστα, η επιτυχία είναι εκείνη που έχει σημασία μόνο και τίποτα άλλο, οι σχέσεις, οι φιλίες είναι όλα χωρίς ουσία. Από την άλλη, λόγω του έντονου άγχους η χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθηση ανεπάρκειας, όπου νιώθει ότι «δεν είναι αρκετό» ή «δεν θα τα καταφέρει» μπορούν να εμφάνισή τους.

• Έλλειψη φαντασίας και δημιουργικότητας, εφόσον τα πάντα είναι πλέον προγραμματισμένα και δεν υπάρχει χρόνος πειραματισμού μέσα από το παιχνίδι και τη φαντασία που περιορίζεται ενώ χρειάζεται να είναι πλούσια στην παιδική ηλικία και έτσι το παιδικό μυαλό του παιδιού παύει να εξερευνά.
• Ξαφνικό μεγάλωμα, όπου αυξάνονται οι πιθανότητες μέσα από μία αντιδραστικότητα σε όλη αυτή την πίεση και συμπεριφορές που δείχνουν πρόωρη εφηβεία ή και απομάκρυνση από τους γονείς.

• Δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς δεν ζει την ηλικία του αλλά καλείται να υιοθετήσει τον ρόλο του «μεγάλου», χάνοντας την ταυτότητά του γύρω από το ποιος είναι και τι θέλει πραγματικά. Συνήθως παρουσιάζει δυσκολίες στη διαχείριση συγκρούσεων και δυσκολιών στις σχέσεις, στην έκφραση αναγκών και ευαλωτότητας, στην ουσιαστική σύνδεση.

Γιατί γίνεται τάση;

Το «Σύνδρομο του Βιαστικού Παιδιού» έχει γίνει, δυστυχώς, χαρακτηριστικό της εποχής μας. Ζούμε σε μια κοινωνία όπου όλα πρέπει να γίνονται γρήγορα: να προλάβουμε, να προοδεύσουμε, να μην μείνουμε πίσω. Ο ανταγωνισμός και η ανασφάλεια από την άλλη δεν αφήνουν περιθώρια χαλάρωσης, μαθαίνουμε ότι η εγρήγορση είναι αυτή που επιβραβεύεται. Οι οικονομικές δυσκολίες επίσης βάζουν το λιθαράκι τους στην εικόνα ενός πιο «ώριμου» παιδιού που κατανοεί, αντιλαμβάνεται και προσαρμόζεται. Οι απαιτήσεις από το εκπαιδευτικό σύστημα με έμφαση στην παπαγαλία και όχι στην κατανόηση δυστυχώς, όπου στο τέλος χάνεται και η γνώση – τι μένει άλλωστε από ένα κείμενο όταν το παιδί δεν το έχει κατανοήσει; Οι γονείς καλούνται να προστατέψουν τα μικρά τους, ωθώντας τα σε αυτή την βιασύνη για να μην «μείνουν πίσω» συγκρινόμενα με τα άλλα παιδιά, αυξάνοντας τις προσδοκίες τους από εκείνα. Αν προσθέσουμε και τις επιδράσεις από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου παρουσιάζουν τις επιτυχίες των τέλειων παιδιών και τις συγκρίσεις, αντιλαμβανόμαστε πώς γίνεται τάση το συγκεκριμένο σύνδρομο, όπως και πολλά άλλα άλλωστε σήμερα. Και κάπως έτσι, έχουμε ήδη φτάσει στο σημείο όπου τα παιδιά δεν έχουν χρόνο να παίξουν, να γελάσουν, να χαρούν την ανεμελιά τους, να εξερευνήσουν, να βαρεθούν, να βρουν τους δικούς τους ρυθμούς…

Πώς να μεγαλώσετε ένα παιδί που δεν θα φοβάται καμία πρόκληση

Τι μπορώ να κάνω ως γονιός;

• Αφήστε χρόνο για ελεύθερο παιχνίδι: Το παιχνίδι δεν είναι χάσιμο χρόνου. Μέσα από το παιχνίδι το παιδί μαθαίνει, περιεργάζεται, εξερευνά, πειραματίζεται, είναι ο πιο φυσικός τρόπος μάθησης.

• Φροντίστε για την ύπαρξη ισορροπίας: Με το να υπερφορτώνετε το παιδί σας με δραστηριότητες το μόνο που καταφέρνετε είναι να το κουράσετε. Δύο δραστηριότητες μπορεί να είναι αρκετές – δεν χρειάζεται κάθε λεπτό της ημέρας να είναι προγραμματισμένο, ούτε και το πρόγραμμα ενός ενήλικα.
• Όχι στην σύγκριση με το πρόγραμμα συνομηλίκων του: Μπορεί οι συμμαθητές του να κάνουν περισσότερες δραστηριότητες, δεν σημαίνει ότι θα πρέπει και το παιδί σας. Κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό, το δικό του ταλέντο, τη δική του ψυχή. Μιλήστε μαζί του, ρωτήστε το τι το ευχαριστεί, ακούστε τι το κουράζει, μοιραστείτε τα συναισθήματά του.
• Αφήστε το να εκφραστεί: Αν δείχνει εξαντλημένο ή πιεσμένο, κουρασμένο ή αποσυρμένο, δώστε του χώρο να εκφραστεί και κατανόηση, σταθείτε δίπλα του και μη το κατακρίνετε, μην το συγκρίνετε.
• Σεβαστείτε τον ρυθμό του παιδιού σας. Δεν είναι όλα τα παιδιά ίδια. Κάποια χρειάζονται περισσότερο χρόνο και κάποια άλλα λιγότερα για να μάθουν, για να ωριμάσουν, για να βρουν τον δρόμο τους, να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις της καθημερινότητας, όπως και δεν είναι όλα τα παιδιά «φτιαγμένα» για τα ίδια πράγματα. Σεβαστείτε τις ανάγκες του μικρού σας, τον χρόνο που εκείνο χρειάζεται και μην το «τρέχετε».
• Γίνετε εσείς το παράδειγμα: Μην ξεχνάτε ότι σας παρατηρεί και σας αντιγράφει – κυρίως στις μικρές ηλικίες. Τα παιδιά δεν μαθαίνουν από αυτά που λέμε, αλλά από αυτά που βλέπουν. Αν λοιπόν εσείς ακολουθείτε επίσης ένα βιαστικό και φορτωμένο πιεστικό πρόγραμμα, γεμάτο άγχος, είναι πολύ πιθανό το ίδιο να μιμηθεί και το παιδί σας, ακολουθώντας το μοτίβο σας. Περάστε λοιπόν χρόνο μαζί του, κάντε την καθημερινότητα να έχει ροή και απόλαυση και όχι μόνο τρέξιμο, πίεση και άγχος.

Ας κρατήσουμε στο μυαλό μας ότι η παιδική ηλικία είναι πολύ σημαντική στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και χρειάζεται να την προστατέψουμε, εφόσον δεν ξαναγυρνά.

Τι επηρεάζει την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού;

Μαρίνα Μόσχα

Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Αγωγής Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας