Επηρεάζει η περίοδος την αντίληψη του πόνου;

Ο πόνος είναι από τα συνηθέστερα συμπτώματα, που οδηγούν στην αναζήτηση ιατρικής συμβουλής. Σύμφωνα με επιτροπή της Διεθνούς Ένωσης για τη Μελέτη του Πόνου (International Association for the Study of Pain/ IASP), ως πόνος ορίζεται: «Μία δυσάρεστη αισθητηριακή και συναισθηματική εμπειρία, η οποία σχετίζεται με ή ομοιάζει με εμπειρία σχετιζόμενη με πραγματική ή εν δυνάμει ιστική βλάβη» (Raja και συνεργάτες, 2020).

Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να γίνει διαχωρισμός μεταξύ των όρων «πόνος» και «αλγαισθησία». Με τον όρο «αλγαισθησία» αναφερόμαστε στην επεξεργασία, στην οποία υπόκεινται από το Κεντρικό και το Περιφερικό Νευρικό Σύστημα τα αλγεινά ερεθίσματα (ερεθίσματα, που προκαλούν πόνο δηλαδή), όπως είναι το τραύμα ή η υψηλή θερμοκρασία, που ενεργοποιούν τους αλγοϋποδοχείς (έτσι ονομάζονται τα ειδικά οργανίδια, μέσω των οποίων αντιλαμβανόμαστε τον πόνο) και τις σχετικές νευρικές οδούς (έτσι ονομάζουμε το σύνολο των νευρικών κυττάρων, που μεταφέρουν τα ερεθίσματα του πόνου). Με τον όρο «πόνο» αντίθετα αναφερόμαστε στην υποκειμενική εμπειρία, που εις έκαστος έχει ένεκα της διέγερσης των εν λόγω νευρικών οδών (Kendroud και συνεργάτες, 2022).

Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον χρόνιο πόνο; (vid)

Οι γυναικείες ορμόνες

Τόσο το σώμα του άνδρα, όσο και αυτό της γυναίκας παράγουν πλήθος ορμονών, οι οποίες ρυθμίζουν τις διάφορες λειτουργίες του. Στα πλαίσια του πονήματος αυτού θα επικεντρωθούμε στις λεγόμενες φυλετικές ορμόνες (sex hormones), οι οποίες ανήκουν στην «οικογένεια» των στεροειδών ορμονών. Οι ορμόνες αυτές με τη δράση καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τη λειτουργία, αλλά και τη μορφολογία του γεννητικού συστήματος και όχι μόνο.

Διακρίνουμε τρεις κατηγορίες φυλετικών ορμονών:

• ανδρογόνα
• οιστρογόνα
• προγεσταγόνα

Η παραγωγή των οιστρογόνων (κυριώτερο εκ των οποίων κατά την αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας είναι η οιστραδιόλη) και των προγεσταγόνων (κυριώτερο εκ των οποίων είναι η προγεστερόνη) επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στις ωοθήκες και ρυθμίζεται μέσω της παραγωγής ορμονών από εξειδικευμένες περιοχές του εγκεφάλου, ενώ παρουσιάζει διακυμάνσεις. Οι διακυμάνσεις της παραγωγής των ορμονών αυτών αντικατοπτρίζεται στα επίπεδά τους στο αίμα της γυναίκας, τα οποία επίσης παρουσιάζουν κυκλικές διακυμάνσεις μέσα σε διάστημα περίπου ενός μηνός. Στην αρχή του εμμηνορρυσιακού κύκλου (τις πρώτες ημέρες της περιόδου) τα συγκεκριμένα επίπεδα είναι χαμηλά, ενώ ανεβαίνουν στο δεύτερο ήμισυ του κύκλου (δύο εβδομάδες μετά την πρώτη ημέρα της εμμήνου ρύσεως περίπου) και πέφτουν ξανά μετά το πέρας δύο εβδομάδων, οπότε και έρχεται ξανά η έμμηνος ρύση.

Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω τον πόνο της ενδομητρίωσης; (vid)

Ανάλογα με τη διακύμανση των επιπέδων των ορμονών στο αίμα της γυναίκας ο εμμηνορρυσιακός κύκλος χωρίζεται σχηματικά σε 3 φάσεις (βλ. εικόνα):

• Ωοθυλακική: ξεκινάει την πρώτη ημέρα της εμμήνου ρύσεως και διαρκεί περίπου 13 ημέρες. Τα επίπεδα της οιστραδιόλης και της προγεστερόνης είναι σταθερά χαμηλά, αλλά αρχίζουν να ανεβαίνουν προς το τέλος της.
• Ωορρηξία: διαρκεί περίπου 2 ημέρες. Στη φάση αυτή «απελευθερώνεται ένα ωάριο, έτοιμο προς γονιμοποίηση. Τα επίπεδα οιστραδιόλης κορυφώνονται στη φάση αυτή.
• Ωχρινική φάση: διαρκεί περίπου 13 ημέρες. Τα επίπεδα της οιστραδιόλης πέφτουν, αλλά παραμένουν σχετικά υψηλά, ενώ τα επίπεδα της προγεστερόνης φθάνουν στο μέγιστο επίπεδό τους. Στο τέλος της Ωχρινικής φάσης τόσο τα επίπεδα οιστραδιόλης, όσο και αυτά της προγεστερόνης πέφτουν στο χαμηλότερο επίπεδό τους, οπότε και αρχίζει η έμμηνος ρύση του επόμενου κύκλου.

Τα ανδρογόνα ενίοτε καλούνται και «ανδρικές ορμόνες», ενώ τα οιστρογόνα και τα προγεσταγόνα «γυναικείες ορμόνες». Πράγματι τα ανδρογόνα (γνωστότερο εκ των οποίων είναι η τεστοστερόνη) παράγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες από τον οργανισμό του άνδρα, ως επί το πλείστον στους όρχεις. Αντίθετα, και τα οιστρογόνα και τα προγεσταγόνα παράγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες από τον οργανισμό της γυναίκας.

Εντούτοις, τόσο ο οργανισμός του άνδρα παράγει σε μικρότερες, αλλά μετρήσιμες ποσότητες «γυναικείες ορμόνες», όσο αντιστοίχως και ο οργανισμός της γυναίκας ανδρικές. Η ισορροπία μεταξύ «ανδρικών» και «γυναικείων» ορμονών είναι απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία του γεννητικού συστήματος και οργανισμού στο σύνολό του.

H κλινική ύπνωση στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου

Τι σχέση έχει η οιστραδιόλη και η προγεστερόνη με την αντίληψη του πόνου;

Παρατηρήσεις τόσο σε ποντίκια (Zhang και συνεργάτες, 2020), όσο και σε ανθρώπους έχουν καταδείξει, ότι τα οιστρογόνα (Craft, 2007; Amandusson & Blomqvist, 2013; Chen και συνεργάτες, 2021) , αλλά και η προγεστερόνη (Athnaiel και συνεργάτες, 2023), επηρεάζουν τον τρόπο, που το άτομο αντιλαμβάνεται τον πόνο, αν και οι μηχανισμοί, μέσω των οποίων εκδηλώνεται το φαινόμενο αυτό δεν έχουν ξεκαθαριστεί πλήρως.

Όλοι οι πόνοι είναι ίδιοι μεταξύ τους;

Το πώς η γυναίκα αντιλαμβάνεται τον πόνο μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια του εμμηνορρυσιακού κύκλου;

Έχει διατυπωθεί η άποψη, πως η αντίληψη του πόνου της γυναίκας σε γενικές γραμμές δεν μεταβάλλεται ουσιωδώς κατά τη διάρκεια του κύκλου (Rezaii και συνεργάτες, 2012) ή μεταβάλλεται σε χαμηλό βαθμό (Zhang και συνεργάτες, 2023). Πάντως, φαίνεται, πως η αντίληψη του πόνου μεταβάλλεται για «εξειδικευμένα» είδη πόνου, όπως είναι η ημικρανία, η οποία συχνά εντείνεται λίγο πριν την έναρξη της εμμήνου ρύσεως (de Tommaso και συνεργάτες, 2011).

Εντούτοις, αρκετά στοιχεία καταδεικνύουν, πως υφίσταται μεταβολή της αντίληψης του πόνου και μέσα στον εμμηνορρυσιακό κύκλο, η οποία ακολουθεί την κυκλική μεταβολή των επιπέδων των ορμονών. Συγκεκριμένα, φαίνεται, πως η σταδιακή άνοδος των επιπέδων της οιστραδιόλης στο τέλος της Ωοθυλακικής φάσης (χονδρικά μεταξύ της 10^ης και της 13^ης ημέρας του κύκλου) συσχετίζεται με την παραγωγή από τον οργανισμό ουσιών, που προάγουν τη μεγαλύτερη αντοχή της γυναίκας στον πόνο. Τις ημέρες της ωορρηξίας όμως, η κορύφωση των επιπέδων της οιστραδιόλης έχει κατά τα φαινόμενα αντίθετο αποτέλεσμα, αφού στο χρονικό αυτό σημείο συνδέεται με αύξηση των αλγοϋποδοχέων. Στην Ωχρινική φάση ανεβαίνουν τα επίπεδα της προγεστερόνης, η οποία δια της δράσης της περιορίζει τις φλεγμονώδεις αντιδράσεις στο σώμα και έτσι «αποδυναμώνεται» η αίσθηση του πόνου. Η πτώση των επιπέδων τόσο της οιστραδιόλης, όσο και της προγεστερόνης λίγο πριν, αλλά και κατά τη διάρκεια της εμμηνορρυσίας, ως αποτέλεσμα έχει την «εντονότερη» αντίληψη του πόνου (Stieger και συνεργάτες, 2025).

Πιθανότατα, όπως προκύπτει και από πειραματικά δεδομένα, το πώς η γυναίκα αντιλαμβάνεται τον πόνο κατά τη διάρκεια του κύκλου εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό και από την ψυχική της κατάσταση. Χαρακτηριστικά είναι και τα συμπεράσματα μελέτης, στα πλαίσια της οποίας οι επιστήμονες μέτρησαν την αντίληψη του πόνου των γυναικών, όχι μόνον λαμβάνοντας υπόψη τη φάση του κύκλου, αλλά δείχνοντάς τους και «συναισθηματικά φορτισμένες» εικόνες. Οι συντάκτες της συγκεκριμένης μελέτης παρατήρησαν, πως, όταν οι εικόνες ήταν «ευχάριστες», μειωνόταν η αντίληψη του πόνου, ενώ, όταν οι εικόνες ήταν «δυσάρεστες», τότε η αντίληψη του πόνου καθίστατο πιο έντονη. Επομένως, η αντίληψη του πόνου επηρεάζεται και από την ψυχική κατάσταση (Rhudy & Bartley, 2010).

Τι είναι ο πόνος και τι τον προκαλεί;

Δείτε στο παρακάτω video, πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τον χρόνιο πόνο με την Ιατρική Κλινική Ύπνωση!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Amandusson Å, Blomqvist A. Estrogenic influences in pain processing. Front Neuroendocrinol. 2013 Oct;34(4):329-49. doi: 10.1016/j.yfrne.2013.06.001. Epub 2013 Jun 29. PMID: 23817054.}

^{Athnaiel O, Cantillo S, Paredes S, Knezevic NN. The Role of Sex Hormones in Pain-Related Conditions. Int J Mol Sci. 2023 Jan 18;24(3):1866. doi: 10.3390/ijms24031866. PMID: 36768188; PMCID: PMC9915903.}

^{Chen Q, Zhang W, Sadana N, Chen X. Estrogen receptors in pain modulation: cellular signaling. Biol Sex Differ. 2021 Feb 10;12(1):22. doi: 10.1186/s13293-021-00364-5. PMID: 33568220; PMCID: PMC7877067.}

^{Craft RM. Modulation of pain by estrogens. Pain. 2007 Nov;132 Suppl 1:S3-S12. doi: 10.1016/j.pain.2007.09.028. Epub 2007 Oct 24. PMID: 17951003.}

^{de Tommaso M. Pain perception during menstrual cycle. Curr Pain Headache Rep. 2011 Oct;15(5):400-6. doi: 10.1007/s11916-011-0207-1. PMID: 21556710.}

^{Kendroud S, Fitzgerald LA, Murray IV, et al. Physiology, Nociceptive Pathways. [Updated 2022 Sep 26]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470255/}

^{Raja SN, Carr DB, Cohen M, Finnerup NB, Flor H, Gibson S, Keefe FJ, Mogil JS, Ringkamp M, Sluka KA, Song XJ, Stevens B, Sullivan MD, Tutelman PR, Ushida T, Vader K. The revised International Association for the Study of Pain definition of pain: concepts, challenges, and compromises. Pain. 2020 Sep 1;161(9):1976-1982. doi: 10.1097/j.pain.0000000000001939. PMID: 32694387; PMCID: PMC7680716.}

^{Rezaii T, Hirschberg AL, Carlström K, Ernberg M. The influence of menstrual phases on pain modulation in healthy women. J Pain. 2012 Jul;13(7):646-55. doi: 10.1016/j.jpain.2012.04.002. Epub 2012 May 26. PMID: 22634142.}

^{Rhudy JL, Bartley EJ. The effect of the menstrual cycle on affective modulation of pain and nociception in healthy women. Pain. 2010 May;149(2):365-372. doi: 10.1016/j.pain.2010.02.041. Epub 2010 Mar 20. PMID: 20304557.}

^{Stieger A, Asadauskas A, Luedi MM, Andereggen L. Women's Pain Management Across the Lifespan-A Narrative Review of Hormonal, Physiological, and Psychosocial Perspectives. J Clin Med. 2025 May 14;14(10):3427. doi: 10.3390/jcm14103427. PMID: 40429422; PMCID: PMC12112123.}

^{Zhang L, Zhao Y, Liu X, Chen J, Sun M, Zhang J, Zhang W. Changes in sex hormones and their interactions are related to pain perception between different menstrual subphases. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2023 Sep 1;325(3):R280-R289. doi: 10.1152/ajpregu.00275.2022. Epub 2023 Jul 17. PMID: 37458377; PMCID: PMC10625833.}

^{Zhang W, Wu H, Xu Q, Chen S, Sun L, Jiao C, Wang L, Fu F, Feng Y, Qian X, Chen X. Estrogen modulation of pain perception with a novel 17β-estradiol pretreatment regime in ovariectomized rats. Biol Sex Differ. 2020 Jan 9;11(1):2. doi: 10.1186/s13293-019-0271-5. PMID: 31918752; PMCID: PMC6953313.}