Κυβερνοεκφοβισμός: O αόρατος εχθρός πίσω από την οθόνη

Τι είναι ο κυβερνοεκφοβισμός

Κυβερνοεκφοβισμός είναι η χρήση ηλεκτρονικών μέσων, όπως κοινωνικά δίκτυα, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, διαδικτυακά φόρουμ και εφαρμογές άμεσης ανταλλαγής μηνυμάτων, με σκοπό την επίθεση, απειλή, πρόκληση βλάβης στα άτομα.

Πρόκειται για ένα διαδεδομένο παγκόσμιο πρόβλημα που αφορά παιδιά, εφήβους και ενήλικες με σημαντικές ψυχολογικές, ακαδημαϊκές και κοινωνικές συνέπειες. Οι έρευνες υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για αποτελεσματικές στρατηγικές πρόληψης και παρέμβασης.

Social media και cyberbullying στην εφηβεία: Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς

Συχνότητα

Τα ποσοστά θυματοποίησης από κυβερνοεκφοβισμό ποικίλλουν παγκοσμίως ανάλογα με τους ορισμούς και τα εργαλεία μέτρησης, με μελέτες να αναφέρουν επικράτηση από 13% έως πάνω από 57% μεταξύ των νέων και ποσοστά διάπραξης από 6% έως 46%. Οι ενήλικες, συμπεριλαμβανομένων επαγγελματιών όπως δημοσιογράφοι και ακαδημαϊκοί, αντιμετωπίζουν επίσης διαδικτυακή παρενόχληση σε ποσοστά έως και 30%.

Κυριότερες μορφές Κυβερνοεκφοβισμού

• Flaming : είναι μια συγκεκριμένη μορφή διαδικτυακού εκφοβισμού που περιλαμβάνει την αποστολή ή την ανάρτηση μηνυμάτων στο διαδίκτυο που είναι οργισμένα, αγενή, προσβλητικά ή χρησιμοποιούν σκληρή και χυδαία γλώσσα, συχνά με την πρόθεση να προκαλέσουν, να προσβάλουν ή να βλάψουν συναισθηματικά τον παραλήπτη. Συμβαίνει συνήθως σε δημόσιους ψηφιακούς χώρους, όπως chat rooms, ομαδικές συνομιλίες ή threads κοινωνικών μέσων και μπορεί γρήγορα να έχει τοξική εξέλιξη.
• Harassment : Η παρενόχληση στο πλαίσιο του διαδικτυακού εκφοβισμού αναφέρεται σε ένα συνεχές μοτίβο μηνυμάτων με σκοπό να βλάψει, να εκφοβίσει ή να προκαλέσει δυσφορία στο θύμα. Μπορεί να συμβαίνει τόσο ιδιωτικά όσο και δημοσίως και περιλαμβάνει συνεχείς, επαναλαμβανόμενες ενέργειες και όχι μεμονωμένα περιστατικά. Εκδηλώνεται με διαδικτυακή παρακολούθηση, άμεσες απειλές, προσβολές, διάδοση ψευδών πληροφοριών, κοινοποίηση μυστικών/ενοχλητικού/ιδιωτικού/σεξουαλικού περιεχομένου και σεξουαλική παρενόχληση. Οι θύτες μπορεί να λειτουργούν μεμονωμένα ή και ομαδικά, με ψεύτικα προφίλ ή προσποιούμενοι ότι είναι συγκεκριμένα πρόσωπα (impersonation).

Το cyberbullying στην εφηβεία αποτελεί αιτία κατάθλιψης στην ενήλικη ζωή

• Exclusion : Πρόκειται για την εσκεμμένη απομόνωση ενός ατόμου από διαδικτυακές κοινότητες, ομαδικές συνομιλίες, παιχνίδια ή social media.

Παραδείγματα:

Ένα παιδί αφαιρείται σιωπηλά από ένα ομαδικό chat στο WhatsApp ή στο Messenger.

• Οι συμμαθητές του δημιουργούν νέα ομάδα χωρίς αυτόν, σχολιάζοντας παράλληλα τις αναρτήσεις του ειρωνικά ή αγνοώντας τες πλήρως.
• Στο Instagram ή TikTok, μια παρέα κάνει «όλους follow εκτός από έναν» ή τον αποκλείει από stories.

O αποκλεισμός είναι από τις πιο ύπουλες μορφές ψηφιακής κακοποίησης και προκαλεί ίσως και την πιο ισχυρή συναισθηματική οδύνη γιατί διαβρώνει την αίσθηση του ανήκειν.

Πιο επικίνδυνο απ' όσο νομίζουν οι γονείς το cyberbullying

Παράγοντες κινδύνου και ευάλωτες ομάδες

Οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν :

• την υψηλή χρήση του διαδικτύου,
• τις κακές σχέσεις γονέων-παιδιών,
• την παρορμητικότητα,
• τις δυσκολίες στη ρύθμιση των συναισθημάτων
• την προηγούμενη θυματοποίηση και
• την ιδιότητα της μειονότητας

Τα κορίτσια και οι μειονοτικές ομάδες είναι συχνά πιο επιρρεπή στο να γίνουν θύματα, ενώ τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας ή ανεπαρκή κοινωνική υποστήριξη διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Οι δράστες συχνά επιδεικνύουν χαμηλή ενσυναίσθηση και υψηλότερη παρορμητικότητα.

Παράγοντες προστασίας

Προστατευτικοί παράγοντες όπως η ισχυρή οικογενειακή υποστήριξη, το θετικό σχολικό κλίμα και οι ποιοτικές φιλίες μπορούν να μετριάσουν τον κίνδυνο και τον αντίκτυπο του διαδικτυακού εκφοβισμού.

Ψηφιακές φιλίες και αποκλεισμοί στην εφηβεία: Η προσωπική εμπειρία μιας αναγνώστριας

Ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός συνδέεται στενά με κατάθλιψη, άγχος, αυτοκτονικές τάσεις, αυτοτραυματισμό, πτώση των ακαδημαϊκών επιδόσεων, μείωση αυτοεκτίμησης και κοινωνική απομόνωση. Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι πιο σοβαρές από το παραδοσιακό bullying λόγω της επίμονης, ανώνυμης και εκτεταμένης φύσης των διαδικτυακών επιθέσεων. Οι ενήλικες αναφέρουν ψυχολογική δυσφορία, μειωμένη εμπιστοσύνη και επαγγελματική δυσλειτουργία.

Το cyberbullying στην εφηβεία αποτελεί αιτία κατάθλιψης στην ενήλικη ζωή

Πρόληψη και παρέμβαση

Η αποτελεσματική πρόληψη απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση:

• εκπαίδευση για τους νέους, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς,
• αυστηρές σχολικές πολιτικές,
• γονική εποπτεία,
• εφαρμογή σαφών συστημάτων αναφοράς και υποστήριξης
• τεχνολογικές λύσεις, όπως π.χ. λογισμικό ανίχνευσης ή υποχρεωτική επαλήθευση ηλικίας στα social κ.α.

Οι παρεμβάσεις που ενισχύουν την κοινωνική υποστήριξη την ενσυναίσθηση και την ανθεκτικότητα και αντιμετωπίζουν τη ρύθμιση των συναισθημάτων, φαίνονται υποσχόμενες όσον αφορά τη μείωση τόσο της διάπραξης όσο και της θυματοποίησης, αλλά, απαιτείται περισσότερη έρευνα σχετικά με την αποτελεσματικότητα τους, ειδικά σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα.

Σε αρκετές χώρες το ζήτημα του cyberbullying έχει αναδειχθεί σε προτεραιότητα, με αποτέλεσμα να βρίσκονται κοντά ή να έχουν ληφθεί ήδη νομοθετικές ενέργειες. Οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες διαθέτουν κάποια μορφή νομικής αντίδρασης, αλλά μόνο λίγες έχουν συγκεκριμένους, αυτόνομους νόμους για τον εκφοβισμό στο διαδίκτυο.

Για παράδειγμα με τον νόμο του 2023 για την ασφάλεια στο διαδίκτυο , ο οποίος άρχισε να εφαρμόζεται τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους το Ηνωμένο Βασίλειο προχώρησε στην πράξη να μεταφράσει τις γενικές αρχές των δικαιωμάτων και της προστασίας των παιδιών από επιβλαβές διαδικτυακό περιεχόμενο στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και το cyberbullying σε συγκεκριμένους και εφαρμόσιμους κανόνες που πρέπει να τηρούν οι εταιρείες.

Νέα μελέτη: Εσείς οι γονείς ευθύνεστε για την έκθεση των παιδιών σας σε περιεχόμενο για ενήλικες

Συμπέρασμα

Είναι σημαντικό να τονιστεί λόγω της πολυπαραγοντικής φύσης του προβλήματος ότι δεν μπορεί να αναμένεται από τους γονείς να επωμιστούν όλο το βάρος της ασφάλειας των παιδιών τους στο διαδίκτυο. Οι εταιρείες που επωφελούνται από αυτά θα πρέπει να αναλάβουν το μέρος της ευθύνης που τους αναλογεί. Πρέπει οι κυβερνήσεις και οι ρυθμιστικές αρχές σε όλο τον κόσμο να απαιτήσουν έναν ψηφιακό κόσμο που να προβλέπει την παρουσία των παιδιών και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους.

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός αυξάνεται ή όχι; Αντιφατικά τα στοιχεία

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι ένα διαδεδομένο πρόβλημα με σοβαρές συνέπειες για την ψυχική υγεία και την κοινωνική ζωή όλων των ηλικιακών ομάδων. Η πρόληψη απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες από τις οικογένειες, τα σχολεία, τους χώρους εργασίας, τις εταιρείες και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, με έμφαση στη δημιουργία υποστηρικτικών περιβαλλόντων και αποτελεσματικών στρατηγικών παρέμβασης.

Σπύρος Καλημέρης
Ψυχίατρος, Ψυχοθεραπευτής

^Πηγές

^{Umbrella review of meta-analyses on the risk factors, protective factors, consequences and interventions of cyberbullying victimization}

^{Cyberbullying and Bullying: Impact on Psychological Symptoms and Well-Being}