Το πώς επηρεάζει ο χρόνος μπροστά στην οθόνη τον παιδικό εγκέφαλο είναι πιο σύνθετο απ’ όσο φαίνεται

Στην εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας, οι οθόνες αποτελούν πλέον αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μας και κυρίως της ζωής των παιδιών. Από tablets και κινητά τηλέφωνα μέχρι υπολογιστές και βιντεοπαιχνίδια, η επαφή των παιδιών με την οθόνη αρχίζει από πολύ μικρή ηλικία και, συχνά, διαρκεί για ώρες κάθε ημέρα. Αυτό το φαινόμενο έχει πυροδοτήσει έντονες ανησυχίες και προβληματισμούς στους γονείς, στους παιδαγωγούς και στους επιστήμονες.

Μήπως ο υπερβολικός χρόνος μπροστά στην οθόνη επηρεάζει αρνητικά τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο; Ή μήπως οι φόβοι μας είναι υπερβολικοί και δεν βασίζονται σε επαρκή επιστημονικά δεδομένα ;

Τα smartphones πριν τα 13 επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική υγεία των παιδιών, σύμφωνα με νέα μελέτη

Η αλήθεια είναι ότι η επίδραση των οθονών στον εγκέφαλο των παιδιών είναι πιο περίπλοκη απ’ όσο φαίνεται. Και για να την κατανοήσουμε πραγματικά, χρειάζεται να ξεπεράσουμε τους μύθους και να εστιάσουμε στα πραγματικά στοιχεία.

Ο αείμνηστος Steve Jobs, που ήταν διευθύνων σύμβουλος της Apple όταν κυκλοφόρησε το iPad, φημίζεται ότι δεν άφηνε τα δικά του παιδιά να τα χρησιμοποιούν. Ο Bill Gates έχει πει ότι περιόριζε και εκείνος την πρόσβαση των παιδιών του στην τεχνολογία.

Ο χρόνος μπροστά στην οθόνη έχει πλέον ταυτιστεί με αύξηση της κατάθλιψης στους νέους, προβλήματα συμπεριφοράς και στέρησης ύπνου. Η γνωστή νευροεπιστήμονας βαρόνη Susan Greenfield έφτασε στο σημείο να πει ότι η χρήση του ίντερνετ και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορούν να βλάψουν τον εφηβικό εγκέφαλο.

Το 2013, μάλιστα, συνέκρινε τις αρνητικές επιπτώσεις του παρατεταμένου χρόνου στην οθόνη με τις πρώτες ημέρες της κλιματικής αλλαγής: μια σημαντική αλλαγή που οι άνθρωποι δεν έπαιρναν στα σοβαρά.

Ποιος είναι ο κατάλληλος χρόνος χρήσης οθονών για τα παιδιά το καλοκαίρι; Παιδίατρος εξηγεί

Ένα άρθρο στο British Medical Journal υποστήριξε ότι οι ισχυρισμοί της βαρόνης Susan Greenfield για τον εγκέφαλο «δεν βασίζονται σε δίκαιη επιστημονική αξιολόγηση των στοιχείων... και παραπλανούν τους γονείς και το ευρύ κοινό».

Μια άλλη ομάδα Βρετανών επιστημόνων υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει απτή επιστημονική απόδειξη για τις αρνητικές συνέπειες των οθονών .

Τελικά, κάνουμε λάθος όταν ανησυχούμε τόσο πολύ για τα παιδιά μας και περιορίζουμε την πρόσβασή τους σε κινητά και οθόνες;

Είναι πραγματικά τόσο κακό όσο φαίνεται;

Ο καθηγητής ψυχολογίας Pete Etchells, από το Πανεπιστήμιο Bath Spa είναι ένας από τους ακαδημαϊκούς που υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία.

Έχει αναλύσει εκατοντάδες μελέτες σχετικά με τον χρόνο μπροστά στην οθόνη και την ψυχική υγεία. Στο βιβλίο του Unlocked: The Real Science of Screen Time, υποστηρίζει ότι η επιστήμη πίσω από τα εντυπωσιακά πρωτοσέλιδα είναι ανάμεικτη και, σε πολλές περιπτώσεις, προβληματική.

«Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα επιστημονικά στοιχεία που να στηρίζουν τους ισχυρισμούς για τρομερές συνέπειες του χρόνου μπροστά σε οθόνες», γράφει. Έρευνα που δημοσιεύθηκε από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία το 2021 έδειξε κάτι παρόμοιο.

Συγγραφείς, 14 στο σύνολό τους, από διάφορα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο, ανέλυσαν 33 μελέτες που δημοσιεύτηκαν μεταξύ 2015 και 2019. Διαπίστωσαν ότι η χρήση οθονών – συμπεριλαμβανομένων των smartphones, των κοινωνικών δικτύων και των βιντεοπαιχνιδιών – έπαιξε «μικρό ρόλο σε θέματα ψυχικής υγείας».

Και ενώ κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι το μπλε φως – όπως αυτό που εκπέμπουν οι οθόνες – δυσκολεύει τον ύπνο επειδή καταστέλλει την ορμόνη μελατονίνη, μια ανασκόπηση του 2024 σε 11 μελέτες από όλο τον κόσμο δεν βρήκε συνολικά στοιχεία ότι το φως της οθόνης την τελευταία ώρα πριν τον ύπνο προκαλεί δυσκολία στο να αποκοιμηθούμε.

Οι οθόνες δεν φεύγουν – Δείτε πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν θετικά με τα παιδιά

Γιατί τα στοιχεία είναι αντικρουόμενα

Ένα μεγάλο πρόβλημα είναι ότι τα περισσότερα δεδομένα για τον χρόνο μπροστά στην οθόνη βασίζονται σε «αυτοαναφορά», σύμφωνα με τον καθηγητή Pete Etchells. Δηλαδή, οι ερευνητές απλώς ρωτούν τους νέους πόση ώρα νομίζουν ότι πέρασαν μπροστά στην οθόνη και πώς θυμούνται ότι ένιωθαν.

Επιπλέον, υποστηρίζει ότι υπάρχουν εκατομμύρια πιθανοί τρόποι να ερμηνευτούν αυτά τα δεδομένα. «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν κοιτάμε τη συσχέτιση», επισημαίνει.

Αναφέρει ως παράδειγμα την στατιστικά σημαντική αύξηση τόσο στις πωλήσεις παγωτού όσο και στα περιστατικά καρκίνου του δέρματος το καλοκαίρι. Και τα δύο σχετίζονται με τη ζέστη, αλλά όχι μεταξύ τους: τα παγωτά δεν προκαλούν καρκίνο του δέρματος.

Οι επίσημες οδηγίες για τα χρονικά όρια στην οθόνη είναι προς το παρόν ασυνεπείς

Ο καθηγητής θυμάται επίσης ένα ερευνητικό πρόγραμμα που ξεκίνησε με αφορμή έναν γιατρό γενικής ιατρικής, ο οποίος παρατήρησε δύο πράγματα: πρώτον, ότι συνομιλούσε όλο και περισσότερο με νέους για κατάθλιψη και άγχος και, δεύτερον, ότι πολλοί νέοι χρησιμοποιούσαν κινητά τηλέφωνα στην αίθουσα αναμονής.

«Έτσι συνεργαστήκαμε με τον γιατρό και είπαμε: Εντάξει, ας το ελέγξουμε, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε δεδομένα για να κατανοήσουμε αυτή τη σχέση», εξηγεί.

Αν και υπήρχε συσχέτιση μεταξύ της χρήσης κινητών και των προβλημάτων ψυχικής υγείας, υπήρχε κι ένας σημαντικός επιπλέον παράγοντας: το πόσο χρόνο περνούσαν μόνοι τους εκείνοι που εμφάνιζαν κατάθλιψη ή άγχος.

Τελικά, η μελέτη υπέδειξε ότι η μοναξιά, και όχι ο χρόνος στην οθόνη από μόνος του, ήταν αυτός που οδηγούσε σε προβλήματα ψυχικής υγείας.

Το 55% των γονιών χρησιμοποιεί τον χρόνο οθόνης ως ανταμοιβή - Πόσο σωστή είναι αυτή η πρακτική;

Doomscrolling ή ωφέλιμος χρόνος στην οθόνη;

Υπάρχουν επίσης σημαντικές λεπτομέρειες που λείπουν σχετικά με τη φύση του χρόνου στην οθόνη: ο όρος είναι υπερβολικά γενικός, υποστηρίζει ο καθηγητής Etchells.

Ήταν ο χρόνος αυτός θετικός και ενθαρρυντικός; Ήταν χρήσιμος; Πληροφοριακός; Ή μήπως πρόκειται για doomscrolling (αδιάκοπη κατανάλωση αρνητικών ειδήσεων); Ήταν το παιδί μόνο του ή αλληλεπιδρούσε διαδικτυακά με φίλους;

Κάθε παράγοντας δημιουργεί μια διαφορετική εμπειρία.

Μια μελέτη από ερευνητές των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου εξέτασε 11.500 εγκεφαλικές απεικονίσεις παιδιών ηλικίας 9 έως 12 ετών, σε συνδυασμό με αξιολογήσεις υγείας και τις δικές τους αναφορές για τη χρήση της οθόνης.

Αν και παρατηρήθηκαν συσχετισμοί μεταξύ μοτίβων χρήσης και αλλαγών στη σύνδεση περιοχών του εγκεφάλου, η μελέτη δεν βρήκε καμία ένδειξη ότι ο χρόνος μπροστά σε οθόνες σχετίζεται με κακή ψυχική ευημερία ή γνωστικά προβλήματα — ακόμη και σε παιδιά που χρησιμοποιούσαν οθόνες για αρκετές ώρες την ημέρα.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2016–2018 με υπεύθυνο τον καθηγητή Andrew Przybylski του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ο οποίος έχει ερευνήσει τον αντίκτυπο των βιντεοπαιχνιδιών και των κοινωνικών δικτύων στην ψυχική υγεία. Οι δημοσιευμένες μελέτες του δείχνουν ότι αυτά τα μέσα μπορούν στην πραγματικότητα να ενισχύσουν την ευημερία, και όχι να τη βλάψουν.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Etchells «αν οι οθόνες αλλοίωναν αρνητικά τον εγκέφαλο, θα το βλέπαμε ξεκάθαρα σε ένα τόσο μεγάλο σύνολο δεδομένων. Αλλά δεν το βλέπουμε… επομένως η ιδέα ότι οι οθόνες μεταβάλλουν τον εγκέφαλο με έναν σταθερά αρνητικό τρόπο απλώς δεν φαίνεται να ισχύει».

«Καταστροφική συνταγή» για την ψυχική υγεία

Ούτε ο καθηγητής Przybylski ούτε ο καθηγητής Etchells αρνούνται την υπαρκτή απειλή που ενέχουν ορισμένοι διαδικτυακοί κίνδυνοι, όπως η αποπλάνηση ανηλίκων ή η έκθεση σε ακατάλληλο και επιβλαβές περιεχόμενο.

Ωστόσο, και οι δύο επισημαίνουν ότι η τρέχουσα δημόσια συζήτηση για τον χρόνο μπροστά στην οθόνη κινδυνεύει να οδηγήσει σε υπεραπλουστεύσεις και δαιμονοποίηση, στερώντας από το θέμα την απαραίτητη πολυπλοκότητα και τον ουσιαστικό προβληματισμό.

Gez Ζ και εθισμός στο διαδίκτυο: Πώς να ξεφύγει το παιδί σας από αυτή τη μάστιγα

Τέλος, ο καθηγητής Przybylski εκφράζει την ανησυχία του για τις φωνές που ζητούν αυστηρούς περιορισμούς ή ακόμη και απαγορεύσεις στις συσκευές — και θεωρεί ότι όσο πιο αυστηρός είναι ο έλεγχος του χρόνου στην οθόνη, τόσο περισσότερο μπορεί να μετατραπεί σε "απαγορευμένο καρπό" για τα παιδιά.

^{πηγή:bbc.com}