Επηρεάζει η ψυχολογική κατάσταση το DNA;

Το μόριο, επί του οποίου καταγράφεται ο γενετικός μας κώδικας, είναι το DNA και εντοπίζεται στον πυρήνα του κυττάρου. Το DNA είναι οργανωμένο σε λειτουργικές μονάδες, που ονομάζονται γονίδια και τα γονίδια με τη σειρά τους εντοπίζονται σε σωματίδια, που ονομάζονται χρωμοσώματα. Με τον όρο «γενετικός κώδικας» αναφερόμαστε στην πληροφορία, που είναι «αποθηκευμένη» στο DNA, βάσει της οποίας συντίθενται οι πρωτεΐνες. Οι πρωτεΐνες είναι τα εξειδικευμένα αυτά μόρια, που αφενός αποτελούν δομικά στοιχεία του οργανισμού μας, αφετέρου επιτελούν λειτουργίες απαραίτητες για την ικανοποίηση των μεταβολικών του αναγκών.

DNA: Tι γνωρίζετε για αυτό;

Η «ροή της γενετικής πληροφορίας» απεικονίζεται παρακάτω:

• Το DNA μέσω της διαδικασίας, που ονομάζεται αντιγραφή «διπλασιάζεται», ώστε να διαμοιραστεί εξίσου μεταξύ των δύο κυττάρων, που θα προκύψουν από την κυτταρική διαίρεση
• Το DNA μεταγράφεται σε ένα παρόμοιο μόριο, το οποίο ονομάζεται RNA.
• Το RNA μεταφράζεται σε πρωτεΐνες, που είναι τα μόρια, τα οποία ρυθμίζουν τη λειτουργία του κυττάρου και κατ’ επέκτασιν και ολόκληρου του οργανισμού.

Αυτή καθ’ αυτή η ψυχική μας κατάσταση δεν υπάρχουν στοιχεία, πως έχει κάποια επιρροή επί της δομής του DNA. Αν όμως και η δομή του DNA δεν επηρεάζεται από την ψυχική κατάσταση ενός εκάστου, αυτό, επηρεάζεται αντίθετα η λειτουργία του μέσω της επιγενετικής.

Τι είναι η επιγενετική;

Το ότι έχουμε τα γονίδια στα κύτταρά μας, δεν συνεπάγεται, ότι από όλα τους προκύπτουν πρωτεΐνες. Κάποια γονίδια υπό συνθήκες παραμένουν «ανενεργά», ενώ υπό άλλες συνθήκες «ενεργοποιούνται». Θα μπορούσε κάποιος σχηματικά να πει, πως το κάθε γονίδιο έχει και έναν διακόπτη, που άλλοτε είναι «αναμμένος», άλλοτε «σβηστός».

Το αν το κάθε γονίδιο είναι «ενεργό» ή «ανενεργό» δεν εξαρτάται από αλλαγές στη δομή του μορίου του DNA, που ονομάζονται μεταλλάξεις, αλλά από άλλου είδους μηχανισμούς. Η ιδιότητα μάλιστα εκάστου γονιδίου της «ενεργοποίησης» ή της «απενεργοποίησης» κληρονομείται. Το σύνολο των μηχανισμών, που καθορίζουν το αν ένα γονίδιο έχει «ενεργοποιηθεί» ή όχι ονομάζεται επιγενετική.

Πώς το DNA περνάει από τη μία γενιά κυττάρων στην επόμενη

Ποιοι είναι οι μηχανισμοί «ενεργοποίησης» και «απενεργοποίησης» των γονιδίων;

Κατά βάσιν έχουμε διακρίνει 3 επιγενετικούς μηχανισμούς, μέσω των οποίων ρυθμίζεται η δραστηριότητα των γονιδίων (Al Aboud και συνεργάτες, 2023):

• τη Μεθυλίωση του DNA
• την τροποποίηση των ιστονών
• τα μη κωδικοποιούντα μόρια του RNA

Τι ορίζουμε ως ψυχική διαταραχή;

Σε αυτό το σημείο θα ανατρέξουμε στον ορισμό, που δίδεται από την πέμπτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Πνευματικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ένωσης Ψυχιάτρων (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-5):

«Μία ψυχική διαταραχή είναι ένα σύνδρομο, το οποίο χαρακτηρίζεται από κλινικώς σημαντική αναστάτωση στις γνωστικές λειτουργίες, στη ρύθμιση των συναισθημάτων ή στη συμπεριφορά του ατόμου, ενώ σε αυτό αντικατοπτρίζεται κάποια δυσλειτουργία στις ψυχοκοινωνικές, βιολογικές ή αναπτυξιακές διαδικασίες, επί των οποίων εδράζονται οι ψυχικές και διανοητικές λειτουργίες. Η εκδήλωση ψυχικών διαταραχών συνήθως συνδέεται με σημαντική δυσφορία ή ανικανότητα εκπλήρωσης των κοινωνικών, επαγγελματικών ή άλλων σημαντικών υποχρεώσεων».

Πώς από το DNA περνάμε στις πρωτεΐνες;

Μα εξαιτίας της ψυχικής κατάστασης είναι δυνατόν να ενεργοποιηθούν μηχανισμοί επιγενετικής και να «αλλάξει» η λειτουργία του DNA;

Φαίνεται, πως κάποια άτομα έχουν μία «αυξημένη ευαισθησία» και αν βρεθούν υπό ψυχολογική πίεση, είναι πιθανότερο να παρουσιάσουν κάποια ψυχική διαταραχή. Η συζήτηση στα πλαίσια της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με το κατά πόσο αυτή η «ευαισθησία» εξαρτάται από αμιγώς «βιολογικούς» παράγοντες ή σε αυτήν συμμετοχή έχουν και «μη – βιολογικοί» παράγοντες είναι παλαιά και ακόμα καλά κρατεί, αντικατοπτρίζεται δε και στα προτεινόμενα σχετικά θεραπευτικά μέσα. Έτσι οι «βιολογικός» παράγων αντιμετωπίζεται δια της χορήγησης της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής, ενώ ο «μη – βιολογικός» παράγων δια των διαφόρων ψυχοθεραπευτικών μεθόδων. Πάντως, μέσα από σύγχρονες έρευνες έχουν προκύψει στοιχεία, που καταδεικνύουν, ότι υφίσταται μία σύγκλιση μεταξύ των βιολογικών και των μη βιολογικών παραγόντων, οι οποίοι και «ενοποιούνται» μέσω των μηχανισμών επιγενετικής (Schiele και συνεργάτες, 2020) όπως είχε προειπεί και ο ψυχαναλυτής Louis Kaywin το 1960 (Kaywin, 1960).

Έτσι θα μπορούσε κάποιος σχηματικά να πει, πως κάποια άτομα έχουν στο γενετικό τους υλικό στοιχεία, που τα καθιστούν «ευαίσθητα» στην εκδήλωση ψυχικών νόσων. Όμως τα στοιχεία αυτά του γενετικού υλικού, που αποτελούν και το «βιολογικό» παράγοντα της ψυχικής νόσου, είναι δυνατόν να είναι ανενεργά. Αλλά, αν και εφόσον συμπράξουν οι περιβαλλοντικοί «μη – βιολογικοί» αγχογόνοι παράγοντες, τότε εκδηλώνονται επιγενετικές αλλαγές, οι οποίες και σχετίζονται με την «ενεργοποίηση» των σχετικών με την ψυχική νόσο γενετικών στοιχείων.

Επιγενετικές μεταβολές στο γενετικό υλικό μετά από την έκθεση σε καταστάσεις, που προκαλούν φόβο, πίεση και άγχος έχουν καταγραφεί τόσο σε ανθρώπους, όσο και σε ζώα (Ell και συνεργάτες, 2024).

Πώς η επιγενετική επηρεάζει τη ζωή μας;

Ειδικά δε σε ό,τι αφορά την Μείζονα Κατάθλιψη έχει παρατηρηθεί, πως υφίσταται ένα ποσοστό κληρονομικότητας, που αγγίζει το 30% με 40%, γεγονός, που πρακτικά αποκλείει σε αυτού του είδους την κληρονομικότητα να εμπλέκεται μόνον αυτό καθαυτό το DNA. Έχει επ’ αυτού διατυπωθεί η άποψη, πως η συγκεκριμένη κληρονομικότητα να βασίζεται σε επιγενετικούς μηχανισμούς, οι οποίοι μάλιστα θα μπορούσαν να αποτελέσουν και ενδεχόμενο «στόχο» κάποιας φαρμακευτικής αγωγής (Yuan και συνεργάτες, 2023).

Επιγενετικοί μηχανισμοί φαίνεται, πως εμπλέκονται και στην εκδήλωση των διαφόρων Αγχωδών Διαταραχών, οι οποίοι επίσης ίσως στο μέλλον αποτελέσουν το «στόχο» φαρμακευτικής θεραπείας με καλύτερα αποτελέσματα (Azargoonjahromi, 2023).

Είναι δυνατόν δια της ψυχοθεραπείας να «επηρεαστούν» οι επιγενετικοί μηχανισμοί, που καθορίζουν το πώς «λειτουργούν» τα γονίδια;

Οι περιβαλλοντικοί ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, όπως ο φόβος και η πίεση, στην οποία υπόκειται ο καθένας, «επηρεάζουν» δια των επιγενετικών μηχανισμών «αρνητικά» τη λειτουργία του DNA, με αποτέλεσμα την εκδήλωση ψυχικής δυσχέρειας ή ακόμα και ψυχικής νόσου. Εντούτοις, είναι δυνατόν να εντοπισθούν και περιβαλλοντικοί ψυχοκοινωνική παράγοντες, δια των οποίων ασκείται «θετική επιρροή» στη λειτουργία του DNA – πάντα δια επιγενετικών μηχανισμών – ώστε το άτομο να νιώσει «ανακούφιση». Τέτοιοι «θετικοί» παράγοντες είναι οι συμβουλευτικές παρεμβάσεις, όπως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, οι ασκήσεις ενσυναίσθησης (mindfulness), η σωστά δομημένη διατροφή και η άσκηση (Jones και συνεργάτες, 2021).

Πειραματικά δεδομένα σε παιδιά (Roberts και συνεργάτες, 2015), αλλά και σε ενήλικες (Roberts και συνεργάτες, 2019) έχουν οδηγήσει τους επιστήμονες να διατυπώσουν την υπόθεση, πως επιγενετικοί μηχανισμοί δεν αποκλείεται να εμπλέκονται και στην ανταπόκριση των ατόμων με ψυχική νόσο στην ψυχοθεραπεία. Επομένως, είναι πιθανό δια της υποβολής του ατόμου σε θεραπεία τέτοιου είδους να μεταβάλλεται ο τρόπος, που εκφράζονται τα γονίδιά του και η μεταβολή αυτή να συνδράμει στην ψυχική του ανακούφιση (Kroflin & Zannas, 2024).

Μάλιστα, οι συντάκτες μίας ιδιαίτερα ενδιαφέρουσας ανασκόπησης της διεθνούς επιστημονικής βιβλιογραφίας, κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως είναι δυνατόν να εντοπισθούν «επιγενετικοί δείκτες» (epigenetic markers), δηλαδή δείκτες, που να περιγράφουν την επιρροή των επιγενετικών μηχανισμών στο DNA του ατόμου, δια των οποίων να μπορεί να «προβλεφθεί» ο βαθμός της ανταπόκρισής του στην ψυχοθεραπεία, αλλά και να φθάσουμε στο σημείο με βάση τους δείκτες αυτούς να εξατομικεύσουμε την ψυχοθεραπεία, αυξάνοντας τοιουτοτρόπως την αποτελεσματικότητά της (Chen & Wang, 2025).

Τέλος, επιγενετικές αλλαγές στο DNA του ατόμου φαίνεται, πως εκδηλώνονται και αφού αυτό υποβληθεί σε Κλινική Ύπνωση. Οι επιγενετικές αλλαγές αυτές ενδεχομένως συνδράμουν στην αντιμετώπιση της ψυχικής δυσφορίας (Cozzolino & Celia, 2021; Császár και συνεργάτες, 2021).

H κλινική ύπνωση στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου

Τι είναι η κλινική ύπνωση;

Ο πλήρης τίτλος της εν λόγω μεθόδου είναι «Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία». Κατ’ ουσίαν σε αυτή «συνδυάζεται» η ύπνωση με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας, το οποίο εστιάζει στον τρόπο, που οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός εκάστου επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας αποσκοπεί στην απόκτηση εκ μέρους του θεραπευομένου δεξιοτήτων, χάρη στις οποίες αυτός θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με τρόπο λειτουργικό διάφορες καταστάσεις, που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως προβληματικές. Εν ολίγοις, δια της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας εξετάζονται οι γνωσίες («ο τρόπος σκέψης») και οι συμπεριφορές («ο τρόπος δράσης») και αξιολογείται το κατά πόσον αυτές βοηθούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής. Εν τέλει διερευνάται το ενδεχόμενο δυνατότητας εκτέλεσης τροποποιήσεων των γνωσιών και των συμπεριφορών, προκειμένου να καταστούν χρηστικές, αποτελεσματικές και λειτουργικές (Chand και συνεργάτες, 2023).

Στα πλαίσια της «Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας» η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία συνδυάζεται με την Κλινική Ύπνωση. Ο όρος Κλινική Ύπνωση θεωρείται πρακτικά ταυτόσημος με τον όρο Υπνοθεραπεία (Geagea και συνεργάτες, 2024). Ως ύπνωση ορίζεται μία κατάσταση, στην οποία το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση (είναι ξύπνιο) και εν πλήρει συνειδήσει (έχει αντίληψη της κατάστασης), ενώ η προσοχή του έχει αποσπασθεί από το άμεσο περιβάλλον και έχει εστιασθεί σε «εσωτερικές εμπειρίες», όπως συναισθήματα, γνωσίες ή εικόνες (Heap, 2012).

Η ύπνωση «εισάγει» το άτομο σε μία κατάσταση «τροποποιημένης συνειδητότητας», η οποία αποτελεί τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε τέτοια κατάσταση το άτομο εισέρχεται, όταν – για παράδειγμα – «ξεχνιέται» διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, οδηγεί ακολουθώντας μία γνωστή διαδρομή, προσεύχεται, διαλογίζεται ή όταν εμπλέκεται σε μία μονότονη ή δημιουργική δραστηριότητα (Williamson, 2019).

Όσο ο θεραπευόμενος είναι σε κατάσταση ύπνωσης, καθίσταται ανοικτός και δεκτικός στην υποβολή από το θεραπευτή. Δια της υποβολής ο θεραπευτής περιγράφει λεκτικά «μηνύματα» ή εικόνες, οι οποίες κατατείνουν («οδηγούν») σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως είναι η ανακούφιση από την ψυχική πίεση και το άγχος ή τον πόνο (Williamson, 2019).

Η ύπνωση εξάλλου έχει περιγραφεί ως μία «συμφωνία» μεταξύ υπνοθεραπευτή και θεραπευομένου, προκειμένου ο δεύτερος να υποβληθεί σε μία ψυχοθεραπευτική τεχνική, στα πλαίσια της οποίας θα χρησιμοποιηθεί η υποβολή προκειμένου να επιτευχθούν μεταβολές στην αίσθηση, αντίληψη, γνωσία, συναισθηματική κατάσταση, διάθεση ή συμπεριφορά (Montgomery και συνεργάτες, 2002). Είναι επομένως σημαντικό να γίνει κατανοητό, πως οι όποιες αλλαγές επιτυγχάνονται δια της ύπνωσης προϋποθέτουν τη σύμφωνη γνώμη και ευθαρσώς διατυπωμένη συγκατάθεση του θεραπευομένου.

Δια της Κλινικής Ύπνωσης είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουμε το άγχος, τον χρόνιο πόνο, τη δυσμηνόρροια, τις εξάψεις, αλλά και να βοηθήσουμε το άτομο να μάθει να ακολουθεί έναν δομημένο τρόπο διατροφής, ώστε να χάσει βάρος. Επίσης, μελέτες έχουν καταδείξει, πως δια της μεθόδου αυτής είναι δυνατόν να βελτιωθεί σημαντικά και η σεξουαλική ζωή. Τέλος, δια της κλινικής ύπνωσης είναι δυνατόν να επιτευχθεί και διακοπή του καπνίσματος.

Ποιοι ασκούν τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία;

Σύμφωνα και με τις οδηγίες τόσο της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service/ NHS), όσο και του Βασιλικού Κολλεγίου των Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) (αμφότεροι είναι θεσμικοί φορείς του χώρου της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο), υπνοθεραπεία ασκούν επαγγελματίες υγείας, όπως είναι οι ιατροί, οι οποίοι έχουν λάβει τη σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση, ενώ – ιδανικά – είναι και μέλη διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με την υπνοθεραπεία.

Δείτε στο παρακάτω video, πως και εσείς θα ωφεληθείτε από την κλινική ύπνωση!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Al Aboud NM, Tupper C, Jialal I. Genetics, Epigenetic Mechanism. [Updated 2023 Aug 14]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532999/}

^{Azargoonjahromi, A. The role of epigenetics in anxiety disorders. Mol Biol Rep 50, 9625–9636 (2023). https://doi.org/10.1007/s11033-023-08787-6}

^{Chand SP, Kuckel DP, Huecker MR. Cognitive Behavior Therapy. [Updated 2023 May 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470241/}

^{Chen Y, Wang P, Li Z. Exploring genetic and epigenetic markers for predicting or monitoring response to cognitive-behavioral therapy in obsessive-compulsive disorder: A systematic review. Neurosci Biobehav Rev. 2025 Jul;174:106192. doi: 10.1016/j.neubiorev.2025.106192. Epub 2025 May 3. PMID: 40324706.}

^{Császár N, Scholkmann F, Bókkon I. Implications on hypnotherapy: Neuroplasticity, epigenetics and pain. Neurosci Biobehav Rev. 2021 Dec;131:755-764. doi: 10.1016/j.neubiorev.2021.10.001. Epub 2021 Oct 5. PMID: 34619172.}

^{Ell MA, Schiele MA, Iovino N, Domschke K. Epigenetics of Fear, Anxiety and Stress - Focus on Histone Modifications. Curr Neuropharmacol. 2024;22(5):843-865. doi: 10.2174/1570159X21666230322154158. PMID: 36946487; PMCID: PMC10845084.}

^{Geagea D, Ogez D, Kimble R, Tyack Z. Redefining hypnosis: A narrative review of theories to move towards an integrative model. Complement Ther Clin Pract. 2024 Feb;54:101826. doi: 10.1016/j.ctcp.2023.101826. Epub 2023 Dec 30. PMID: 38199053.}

^{Heap, M. (2012). Hypnotherapy: A Handbook: A handbook. McGraw-Hill Education (UK).}

^{Jones, David E.; Park, Jennifer S.; Gamby, Katie; Bigelow, Taylor M.; Mersha, Tesfaye B.; Folger, Alonzo T. Mental Health Epigenetics: A Primer with Implications for Counselors Professional Counselor, v11 n1 p102-121 2021}

^{Kaywin, L. (1960). An epigenetic approach to the psychoanalytic theory of instincts and affects. Journal of the American Psychoanalytic Association, 8(4), 613-658.}

^{Kroflin K, Zannas AS. Epigenetic Regulation in Psychosomatics and Psychotherapy. Am J Psychother. 2024 Dec 12;77(4):173-179. doi: 10.1176/appi.psychotherapy.20230061. Epub 2024 Sep 30. PMID: 39344301.}

^{Montgomery GH, Weltz CR, Seltz M, Bovbjerg DH. Brief presurgery hypnosis reduces distress and pain in excisional breast biopsy patients. Int J Clin Exp Hypn. 2002 Jan;50(1):17-32. doi: 10.1080/00207140208410088. PMID: 11778705.}

^{Roberts S, Keers R, Breen G, Coleman JRI, Jöhren P, Kepa A, Lester KJ, Margraf J, Scheider S, Teismann T, Wannemüller A, Eley TC, Wong CCY. DNA methylation of FKBP5 and response to exposure-based psychological therapy. Am J Med Genet B Neuropsychiatr Genet. 2019 Mar;180(2):150-158. doi: 10.1002/ajmg.b.32650. Epub 2018 Oct 18. PMID: 30334356; PMCID: PMC6600698.}

^{Roberts S, Keers R, Lester KJ, Coleman JR, Breen G, Arendt K, Blatter-Meunier J, Cooper P, Creswell C, Fjermestad K, Havik OE, Herren C, Hogendoorn SM, Hudson JL, Krause K, Lyneham HJ, Morris T, Nauta M, Rapee RM, Rey Y, Schneider S, Schneider SC, Silverman WK, Thastum M, Thirlwall K, Waite P, Eley TC, Wong CC. HPA AXIS RELATED GENES AND RESPONSE TO PSYCHOLOGICAL THERAPIES: GENETICS AND EPIGENETICS. Depress Anxiety. 2015 Dec;32(12):861-70. doi: 10.1002/da.22430. Epub 2015 Oct 7. PMID: 26647360; PMCID: PMC4982063.}

^{Schiele MA, Gottschalk MG, Domschke K. The applied implications of epigenetics in anxiety, affective and stress-related disorders - A review and synthesis on psychosocial stress, psychotherapy and prevention. Clin Psychol Rev. 2020 Apr;77:101830. doi: 10.1016/j.cpr.2020.101830. Epub 2020 Feb 4. PMID: 32163803.}

^{Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.}

^{Yuan, M., Yang, B., Rothschild, G. et al. Epigenetic regulation in major depression and other stress-related disorders: molecular mechanisms, clinical relevance and therapeutic potential. Sig Transduct Target Ther 8, 309 (2023). https://doi.org/10.1038/s41392-023-01519-z}