Ψυχική ανθεκτικότητα παιδιών και εφήβων: Ποιος ο ρόλος του σχολείου
H Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας που γιορτάζεται στις 10 Οκτωβρίου είναι αφιερωμένη φέτος στην ψυχική υγεία των νέων.
Στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, η κοινωνία μας βιώνει ποικίλες κρίσεις σε επίπεδο αξιών και θεσμών, κοινωνικό και οικονομικό.
Γύρω μας επικρατεί η προβολή αρνητικών γεγονότων που πυροδοτούν αρνητικά συναισθήματα σε βάρος θετικών, όπως η αγάπη, η χαρά, η ευγνωμοσύνη, η γαλήνη, το ενδιαφέρον, η έμπνευση, η ελπίδα, η υπερηφάνεια. Η σημασία των συναισθημάτων αυτών δεν είναι ότι αποτυπώνονται μόνο σε λέξεις ή σε ένα χαμόγελο, αλλά σύμφωνα με την Fredickson (2004) αλλάζουν και καθορίζουν τη βιοχημική ισορροπία του σώματος μας. Τα θετικά συναισθήματα συμβάλλουν στη δεξιότητα του ατόμου να ανακάμψει από στρεσογόνες καταστάσεις καθώς διευκολύνει την προσαρμοστικότητα και αυξάνει την προσωπική ευημερία.
Ίσως ο σημαντικότερος ψυχολογικός παράγοντας που αναπτύσσεται με τη θετικότητα είναι η ψυχική ανθεκτικότητα (mental resilience), το κυριότερο «αντίδοτο» στις επιπτώσεις που έχει η αρνητικότητα στη ζωή μας. Ο όρος ‘ψυχική ανθεκτικότητα’ συναντάται με ποικίλες ερμηνείες. Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία (American Psychological Association,2014) αφορά στη διαδικασία καλής προσαρμογής στις αντιξοότητες, τις τραυματικές εμπειρίες ή ακόμα και στις σημαντικές πηγές στρες, όπως οικογενειακά προβλήματα ή προβλήματα σχέσεων, σοβαρά προβλήματα υγείας ή εργασιακές και οικονομικές στρεσογόνες καταστάσεις.
Ο αλληλένδετος σύνδεσμος σχολείου-οικογένειας – κοινωνίας λειτουργώντας ως συγκοινωνούντα δοχεία μεταφέρει όλα αυτά τα προβλήματα από το ευρύτερο περιβάλλον της κοινωνίας μέσα στην σχολική τάξη. Η ενδυνάμωση των μαθητών με τα στοιχεία εκείνα που θα τους καταστήσουν ικανούς να ανταπεξέρχονται στις υποχρεώσεις τους στο σχολείο αρχικά, αλλά και ως μέλη της κοινωνίας αργότερα, κρίνεται περισσότερο αναγκαίο από ποτέ.
Το σχολείο αποτελεί το πιο κατάλληλο πλαίσιο προαγωγής της ψυχικής ανθεκτικότητας των παιδιών και των εφήβων γιατί εξασφαλίζει το περιβάλλον εκείνο που προάγει τις συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν την ψυχική ανθεκτικότητα και μπορεί να προωθήσει την εφαρμογή εκπαιδευτικών προσεγγίσεων με στόχο την ανάπτυξη ατομικών προστατευτικών παραγόντων των μαθητών. Η σχολική κοινότητα μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην προώθηση λύσεων τόσο για τα παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ως προς τη σχολική επιτυχία όσο και για τους εκπαιδευτικούς που βιώνουν μαζί με τους μαθητές τους τις αλλαγές που συμβαίνουν και είναι αποκαρδιωμένοι από την τρέχουσα κατάσταση στα σχολεία.
Αποτελεσματικό σχολείο
Ένα αποτελεσματικό σχολείο θα πρέπει να εξασφαλίζει στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς ένα περιβάλλον μάθησης και δημιουργίας κοντά στην καθημερινή πραγματικότητα. Οι εκπαιδευτικοί είναι καλό να δημιουργούν σαφείς και ξεκάθαρους στόχους στη σχολική τάξη και να προωθούν την εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων χρήσιμων στη ζωή των μαθητών τους μέσα, για παράδειγμα, από τη συνεργατική μάθηση και τη συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τα ίδια και την τάξη ή το σχολείο τους. Επίσης σημαντικό στοιχείο προαγωγής της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι η παροχή στήριξης και φροντίδας μέσα από τη θετική αποδοχή και ενθάρρυνση χωρίς όρους, ειδικά σε καταστάσεις αντιξοότητας. Ακόμα και οι πιο «δύσκολοι» μαθητές έχουν θετικά στοιχεία αρκεί να αναγνωριστούν και να ενθαρρυνθεί η αξιοποίησής τους. Αυτό έχει ως βασική προϋπόθεση ότι δίνεται προσοχή σε όλους τους μαθητές και ιδιαίτερα σε αυτούς που δεν συμμετέχουν.
Δείτε εδώ όλα τα θέματα Back to School του Mothersblog.gr
Τέλος πολύτιμοι σύμμαχοι στην προσπάθεια των εκπαιδευτικών για την καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι η ύπαρξη θετικών συναισθηματικών δεσμών με τους γονείς. Εργαλεία που συμβάλλουν σε αυτό είναι η ενεργητική συμμετοχή των γονέων στα σχολικά δρώμενα, η ενημέρωση τους σε τακτά διαστήματα για τα επιτεύγματα των παιδιών τους, όχι μόνον τα μαθησιακά και η οργάνωση δραστηριοτήτων μετά το σχολείο σε συνεργασία μαζί τους.
Το θετικό σχολικό κλίμα που προάγει την ψυχική ανθεκτικότητα και ενισχύει την αυτοεκτίμηση των μαθητών, αποθαρρύνει φαινόμενα σωματικής και ψυχολογικής βίας και δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας στους μαθητές. Η σωστή καθοδήγηση και η υποστηρικτική στάση των εκπαιδευτικών στους μαθητές, κατά την προσπάθειά τους για μάθηση, οδηγούν τους μαθητές στην επιδίωξη και την επίτευξη υψηλών επιδόσεων όταν έρχονται αντιμέτωποι σε ατομικές, σχολικές αλλά και κοινωνικές αντιξοότητες.
Λίγα λόγια για την Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας
Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας (Ε.Κ.Ψ.&Ψ.Υ.) είναι ένα επιστημονικόμη κερδοσκοπικό σωματείο, που ιδρύθηκε στην Ελλάδα το 1981 από τον καθηγητή Ψυχιατρικής Παναγιώτη Σακελλαρόπουλο. Οφορέας έχει συμβάλει σημαντικά στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση της Ελλάδας βασιζόμενος στις αρχές της Κοινωνικής Ψυχιατρικής. Αναπτύσσει όλο το φάσμα των δράσεων εντός της κοινότητας και σε στενή συνεργασία με αυτή ενισχυόντας την εξωνοσοκομειακή περίθαλψη και την κοινωνική ένταξη ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας. Παράλληλα με τις δωρεάν υπηρεσίες που παρέχει σε μονάδες τις σε Αττική, Φωκίδα, Φθιώτιδα, και την ευρύτερη περιοχή Ροδόπης-Έβρου οργανώνει δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με στόχο την καταπολέμηση του στίγματος.
Παράλληλα, αναγνωρίζοντας τη σημασία της πρόληψης σε θέματα ψυχικής υγείας, υλοποιεί εκπαιδευτικά σεμινάρια σε μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς σχολείων στις περιοχές, όπου δραστηριοποιείται επιδιώκοντας διαχρονικά να μιλήσει για τη σημασία της ανάπτυξης ενός υγιούς ψυχισμού από την παιδική ηλικία. Βασικός σκοπός των προγραμμάτων αυτών η ενδυνάμωση των νέων σε κίνδυνο, ώστε να αυξήσουν την ανθεκτικότητά τους και να αποκτήσουν περισσότερο έλεγχο στην ζωή τους.
Βασιλική Πρεμέτη, MSc Κλινική Ψυχολόγος και Βάσια Τζανέτου, MSc Psychological and Psychiatric Anthropology της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας
